Tuesday, November 13, 2012

Тухайтад, тухай хийгээд тухай бус, тухайд

Гул Ранжиндах гэгч юмаар бүтэн сар хөөцөлдөөд цалин ч гүй царай ч гүй сууж байна л даа би.Суумал бурхан шиг суугаагаараа сууж байна л даа би.Долоон буудлын инжнеэртэй /найргийн, бас тангийн/ эмчилгээний журмаар тан хүртээд.Заримдаа ихдүүлж заримдаа багадуулж хуссаар тэр юм шүү дээ чааваас.Хүнд хэлэлтэй юм биш.Нэг л өглөө муухан сэрэхэд хяруу цавцайж шүүдэ
р уначихсан байх юм.Уначихсан юмын унаагүй гэлтэй биш.Шүүдэр яаж унадаг тухайтад мэтийг мэтгэхээр мэлэн хойлог царайлаа л мэлрээ л сууж байна л даа би.Түдээе чинь хорин нэгдүгээр зуун, хоёр мянган он, арван сар, арван хоёрон, гарагийн таван /илүүц, гэхдээ аргагүй үнэн байдал/ юм гэдгийг сая жааны эр Жамбалдоржийн "яруу найргийн" минийхээр /шүлгийн/ түүврийг гардаж авах даа л мэдлээ.Тэгээд эгүүлж тойруулж харж суухдаа төрсөн сэтгэгдлээ тэмдэглэюү л гэж санасан юм.Тэрнээс шүүмж энэ тэр биш л дээ.Тийм гёлон ч гүй гэдэгээ хэлэе.Тэгж байгаад хэдэн үг хэлчихэе.Ер нь бол байна шүү.Хомсмоолчдоос хойш ярина.Тэгэхээр байна шүү.Урлаг дахь зарчмын асуудал, гоо зүйн ухагдахуун үеэ өнгөрөөж хүч чадал нь барагдаад дуусчихсан одоо системчлэгдсэн онол, үзэл баримтлал зохиох юм уу зохиогдох шаардлага байгаа болохыг таанууд мэдэж л байгаа даа аягүй бол.Гэхдээ яахав илжиг модон худрагандаа юм яваад байна хөөе.Даяараа тийм л байна.Учир начирсаад байх юу байхав.Урлаг өөрөө элдэв янзын пардаакшин студын нийлэг эдлэл метраал шиг л байх болж.Болж юу байхав техник техинлогийн үсрэнгүй хөгжлөө дагаад тэр хэрээрээ техникжиж шинжлэх ухаанжих гэх юм уу гэх болжээ.Өөрөөр хэлбэл энэ Лениний хөшөөг авч хаях шаардлага бий болсонтой адил юм болж байхгүй юу.Тэгэхээр Их багшийн үзэл баримтлалаар дүү орон цаашдаа явахгүй ээ арай өөрөөр явна аа гэдэгтэй агаар жишүү өнөөгийн урлагийн сэтгэлгээ өмнөх үеийн онол парактикаар тайлж тайлбарлахад учир дутагдалтай болчихоод байгаа хэрэг л дээ.Түр орхиё!!

Манай утга зохиол, урлаг арай гайгүй бэлгийн бойжилттой болсон шүү.Эрхийн шилжилт хувьсгаал.Ерөн он /цикл/ эрх чөлөө оюун санааны дэлбэрэлтийн үе үнэн л дээ.Зарим нэг нь хэт дэлбэрээд байхгүй болсон тал бий.Тохироё энэ ямбий бичвэрт гарах үг хэллэг, хандал үүтгэж буй чиг баримжаа, жанжин шугам, нээвэр нуувар санааг, намайг бодвол боловсролтой хүмүүс та нөхөд мэргэн цэцэн ухаанаараа төвөггүйхэн ойлгож буй биз ээ.Аль арван үгийг аль арван хүнд нь тайлбарлах вэ дээ.Чигээрээ хусая.Түрийчийн яриа.Тэгсэн яалаа тийм юм болсон.Марксист, леннист онолоор явж ирсэн урлаг /манайд/ тиймээ Фрейд мэрээд өөр хэн байна.Шал танихгүй онол параачикийн асуудлын шугамаар нэвт шаагаад ороод ирсэн ш тээ.Модерн энэ тэр гээд моод монголоор дуусдаг шиг.Моод монголд эхэлсэн юм.Шинэхэн дээрээ соньхон.Соньхон дээрээ шинэхэн байлаа манайд.Улаан хацартай охид хөвгүүд сэтгэлгээний шоо шинэ шүлэг бичиж, уншиж шоо шинээр сэтгэж тэр хэрээрээ нийгэм олонхийг хуйлруулж байв даа.Соёлжиж дадаагүй шинэ содон юм дуулж мэдээгүй ард түмэнд энэ нь ёстой соньхон чиг зэрэглээ юм уу даа байсан байж таарна.Одоо бүгд цагаан хацартай болсон доо.Болор цомын тайзан дээр зарим нь үлдэж, болсон болоогүй зарим нь явж, болдог зарим нь болоод явж байна уу даа.Улаан дээлтэй л бол манай авгай гэдгээс арай өөрөөр болж ирсэн юм шүү урлаг уран сайхан маань базарваань.

Ээ лам гурван эрдэнэ атаа таван тэнгэр минь.Алт, мөнгө, хүрэл нь яахуу.Алсан сүх талсан сүх, Галсансүхийн хажууд /тонгоруу утгаараа/ жижиг асуудал.Газар доогуур байдаг метаалийн оноосон нэр.Шинэ мянган.Аа бас догь нийтээрээ урбаанжаад ирчихсэн үзэж харах, дуулж мэдэх юм нь өөр болсон.Манай үеийн залуус урлагаар амьсгалж бичиж туурвиж байна.Бас өөр болсон шүү юм аа.Өрнөдийн урлагийн хэм хэмжүүрт дөхөж очиж, барианд байдаггүй юм гэхэд бараагүй үлдэхээргүй /ганц нэг гялтайх/болсон дог.Энэ бол ололт.Бүх юмыг өрнөөр хэмждэг юм ч бас биш болсон цаг үе юм даг уу даа.Бүхэллэг болж ирж байх шив ээ.Бурхан манайхыг л ялгавралаад гавал жижигтэй болгоцон баймааргүй байлтай даа.За тэгээд ерөнхий нэг раам зангидаад орхичихоё.

Раам зангидахаас л уран зураг эхэлдэг юм даг.Тэгээд яах вэ.Ерөнхий ирсүнкний яриа даа.Тулга гээд Бага тойрууд нэг фаап байна.Тэнд Бэгтэр халбага пийв уугаад сууж л байна.Тэнд миний нөхөд галт ус ашиглаад философийн чулуу олчих гээд сууж л байна.Авъяастай ухууртай сэтгүүртэй нөхдөө хүндлэхгүй байхын аргагүй ээ.Сүүлийн үед баллуур нэг их хэрэглэхээ больсон би.Одоо зохиомжоо жоохон цэгцлэе тиймээ.Миний нийлүүрт өчнөөн янз өнгө байна.Шинэ мянган ярих гээд байна.Залуусын шүлэг найраг зураг урлалын талаар бага сага гадарлах болов уу гэж өөртөө найдна.Ихэнхийг нь мэдэх юм.Тиймээс би нэг өнгө сонгоод суурь өнгө авая гэж бодож байна.Кантынхаар "Зураачийн ажлын арга нь ойлгомжгүй, ихэнх хүмүүст, тэр тусмаа уг бүтээгчидэд өөрт нь ч гэсэн оньсого байдаг" гэсэн байдаг нь онгод монгод ороод ирэхээр тийм гэдгийг зарим талаар би хүлээн зөвшөөнө.Харин үзэгчдийн хувьд би юу хэлэхэв.Гүн ухлаадас төрөгдүүлэхээр цаагуур санаагаар ярина гэвэл.Наагуур яриад байна.Ойлгомжгүй, ойлгомжтойн тухайд ихэнх үзэгчээс хамааралгүйгээр жинхэнэ юм үлддэг л шүү дээ.Жинхэнэ урлаг цөөн үзэгчтэй байдаг гэж би мунхаглан боддог шүү ухаантай.Кант дагууд ийм байж болох л юм./ Өөрт мунхаглав, өрөөлд цухуйлгав/.Юу зурахаа би мэдэж л байна.Ямбий бичвэрээ хандал зүүн оролцуулаад байна гэж хардах гэх бий тамина.Үгүй шүү.

Тэгээд жоохон ярилцая.Утга зохиол урлагийн боловсролоор түй ч гүй мань мэт нь юугаа хэлж хуйхаа маажихав.Мэргэн түмэн урлагчдийн өмнө "Бурхангүй газрийн бумба галзуурах" гэгч болох байх.Бумбагүй газрийн бурхан галзуурах... энэ мэдээж наргиа л даа.Хар ухаандаа хагацаан мунхаг ухаандаа муугүй бодсон бодол санасан санаагаа юугаа уран жороо хүлгийн явдлаар урин сэрээж дуудсуу би.

Бурхан ч юм уу, гараг эрхэс галлактикуудын тоосонцороос бөмбөрцөг бий болж.Бурхан ч юм уу, амьдрал бий болж.Бурхан ч юм уу, сармагчингаас хүн бий болж.Бурхан ч юм уу, олон зуун мянган жилийн хөдөлмөрийн үр шимийн дүнд оюун ухаан хөгжиж.Сэтгэдэг гэвэл амьтад ч байх.Харин сэтгэхүйгээ ухамсарладаг гэвэл ончтой байж болох.Хүн идэж уух, өмсөж зүүхээс өгсүүлээд оюуны хэрэгцээгээ хангах зэргээр мэдээж урт удаан хугацааны туршид бий болж ирсэн.Гоо сайхан, мэдрэмж таашаал хүртэх шаардлага оюуны хөгжлөө дагаад нарийссаар ирсэн нь мэдээж.Би бээр оюун ухааныг хүнээс хүнийг нь ялгахад зориулагджээ гэж үздэг тэнэг л дээ.Ингээд хаячихая.Товч ухуудуу санаагаа базаад тиймээ.

Аливаа үндэстэний оюун санаа, ёс зүй, үнэт зүйл амьдрал иргэншлийн хэв маяг ов ондоо тиймээ.Ертөнцийг үзэх үзэл /шашин, г.м/.Гоо зүйн ойлголтууд ч мөн өөр өөр юм.Аливаа цаг үе бүтээгчидээ өлгийдөн авдаг.Бүтээгчид цаг үеийнхээ оюун санааны амьдралыг дүгнэн дамжуулж /хувь бүтээгч/ ертөнцийг тайлж тайлбарлах гэж үнэний эрэлд морддог нь жам.Харагдаж байгаа сайхнаас харж буй сайхныг товчдоо бүтээгч мэдрэмж авъяас бүтээгч үйлээр дамжуулах чадвартай байна гэдэг өөр зүйл тийм үү.Хувь бүтээгчийн зөн мэдрэмж шаналсан оюун ухаанаас тухайн нийгэм олонхийн за даа сүргийн хаашаа явах яах ийх гэх мэт асуудал урган гарч ирсээр өнөөг хүрчихэж байгаа юм уу одоо.Шинжлэх ухаан огт яриагүй.Урлаг нь танин мэдэж туршиж ропот бүтээх гэхээс илүү сэтгэл хөдөлгөх мэдрэмж таашаал өгөх зэрэг хүний оюун санааны зөн мэдрэхүйг өдөөж цэнгэл баяслын дээдийг амтлуулах гэвэл болох уу.Уран хурц мэдрэмжгүйгээр ямар ч урлаг оршин тогтнохгүй, гоо сайхны илэрхийлэлүүд ч тэр.Ухаан авъяас ийм дээ л үнэтэй.

Урлагийн түүх он дараалал зэрэг мэдэж байгаа юм ярихгүй.Миний харж байгаагаар алив юмсын зүй тогтол энгийнээс төвөгтэй, дан шинжээс хосолмол, хосолмол шинжээс нийцэл зохицол гэсэн дараалал байж болох юм.Ерөөс монголчуудын сэтгэлгээ өөр юм.Ихээс бага руу, ерөнхийгөөс ерөнхий бус руу гэх зэрэг задалж харах сэтгэлгээгээрээ өрнө, дорноос ч өөр гэж үздэг.Түүх ойлгож байгаа.Манай урлаг соёлд гавьтай сонь содон юм ихгүй гэж үзэцгээх тал байдаг ч оюун ухааны хувьд дахин давтагдашгүй мэр сэр судар бичиг зэрэг ховор зүйлс цөөн болов ч тохиолддог.

Одоо харин урлаг уран сайхан хаа сайгүй танин мэдэхүйн ул суурьтай мэдлэгийг шаардах болж шинжлэх ухаанжиж иржээ.Орчин үеийн урлаг бүхэлдээ нэг цогц болж ирж байх шив дээ.Өөрөөр буулгавал техник техинлогийн хүч хөгжлөөр нүдэж хэлбэрээс гажсан агуулгийн үнэр ч гүй болсон болоогүй хогийн пүүнкэрний баймаар юмс өдөр тутам үй олноороо төрөн гарч төд удалгүй хогийн пүүнкэрлүүгээ буцаад маршилж байна.Тэнэглэл хийгээд тэнэглэлээ илэрхийлж буй хэлбэр нь урлагийн өөрийнх нь мөн чанарыг гажуудуулаад байх аятай.Буруу юм биш хөгжил дэвшил сайн хэрэг.Харин урлаг маань арай...

Тийм ч биз үгүй ч биз тиймээ.Харин бид, бид гэдэг маань бидний үеийнхэн юу хийж бодож сэтгэж байна вэ?
Гэсэн асуулт 90-д оныхон бол бидний өмнөх замыг засч өгсөн гэдэгтэй маргах гээгүй .Тус тусдаа бүлэг цүлэгтэй залуус өөр өөрийнхөөрөө явж байна.Сэтгэлгээний элдэв эрэл хийгээд хахь өөр содон хэлбэр дүрслэлээр баялаг болсон.Овойж оцойж тасарсан хүн алга.Гарна биз.Зүгээр харахад бас эгзэгтэй үед амьдарч байна.Манай урлаг дэлхийн болоод тэр дайны очих үндэсний юмаа нийтэд хүлээн зөвшөөрүүлэх цаг үеийн хариуцлага хүлээсэн бүтээгч залуус гэж бодож байна.Тийм үгүй эсэхийг хойч үе хүссэн эс хүссэн ч асуух болно.Урсгалаараа норм нормтивоороо хусаад байвал сайн зүйл болохгүй нь тодорхой.
Хэн нь хэн байгаад зураад бичээд ямар одон метаал бай шагналтай байгаад ямар багштай байх, хэнээр магт шүүмж бичүүлж вэ /тийм нэг балай юм яваад байдаг, анкит бол бишээ/ тиймээ.Гэдгээс үл хамааран тэр нь жинхэнэ урлагийн дээд үнэлэмжинд дөхөж үү гэдгээр нь л шүүж тэр нь үлддэг юм шүү дээ.Жинхэнэ гэдэг өрөөсгөл ойлголт ч байж магадгүй.Ямар ч байсан хүн төрлөхтний үүсэн бий болсон цагаас өнөөх хүртлэх урлагийн оюун санааны ертөнцөд гайхан бишрэгдэн үлдсэн, үлдэх сор содон урлагийн бүтээл.Түүнлүгээ тогтсон үнэлэмж, хэмжүүр.
Чоно шиг амьдраа л дуусая.
Манай үеийн “Догшин залуус” нэрийдэх нь /ХХ-р зууны Английн залуу зохиолчдын бүлэг/ -ын /нааш хамаатуулах /-нь “Догшин залуус”-т баттайяа нэрлэгдэх Жамбалдоржийн тухай ярия.Нэг гаргалгаа үндэслэгээ хийх гэж оролдоё.Лангүүгээр “силлогизм” гэх.Бүх Догшин залуус /цаашид “Д” гэе/ шүлэг /Ш/ бичдэг./Бүх Д бол Ш/ Тиймээс бүх “Д” шүлэг бичнэ./Бүх Д бол Я/-/яруу найраг/-чид /Бүх Я бол Ш /.Одоо юу болов./Сократ/ сана!. /Д,Ш,Я/ болж байна.Гаргалгаа юунд хүрэв.Хуурамч нэгжийн /эхний нөхцлүүдээс харж анхаар!/тусламжтайгаар Д,Ш-ын логик загвар битүүрч байна.Өөрөөр хэлбэл энэ үндэслэл гурван Д,Ш,Я /зориудаар Д,Ш,Я!/ “категор”-ын “гипотетик” /таамнаг, таамнал/ -ийн илэрхийлэмжээс бий болж байна тийм үү.Тэгэхээр одоо “категор”-ын силлгозмын “хэлбэр” болж байна.Категорын Д,Ш байх нөхцөлд гаргалгаанд “Я” байх “термин” /нэр томъёо/-г туйлын “категор” термин гэе.Харин энэ дүгнэлтэд “Д” эс байх терминийг дундаж термин.Бас “предикат” /өгүүлэхүүн/ “бодомжийноор нь авая”.”Я” термин гол болж субъект нь “туслах”/туслах гэсэн дээр анхаар!/ термин болж Д,Ш,Я /туслах, дундаж,гол/ болно.Тэгэхээр гол термин нь нэг дэх категорын предикат,туслах термин хоёрдох категорын субъект болж нэг дэх категорын сизиллог болчихож байгаа юм.Жишээг Д,Ш,Я –гаар авсан нь илүү ойлгомжтой болгох гэснийх.”Х” байх нөхцлийг энд албаар орхигдуулав.Ойлгоно биз.Тэгэхээр байна шүү.Д-гийн нэг Жамбалдорж, номынх нь тухай бодлоо Ж,Ш,Я гэсэн дараалалд оруулахыг хичээе.Д-чүүдээс Жамбалдоржийн ялгаатай талыг “Х” категороор олж харах гэж бодсон юм.Бодвол дээр та нөхөд энэ залуугийн шүлгийн талаар болон цаашид тулгамдаж байгаа асуудлаа нилээд хэлцэх шиг болсон миний чихэнд юу ч наалдахааргүй байсан нь үнэн ч наалдаагүйг бодоход довтой хэлцүүлэг өрнөөгүй болов уу гэж таамаглана.Гэхдээ томчууд дотроо бодолтой дороо суурьтай нэгийг бодож хоёрыг тунгааж явдаг бизээ гэдэгт итгэнэ.
Миний ойлгож байгаагаар ш тээ.Хэлний илэрхийлэх боломжинд тулгуурлан гайхалтай уран дүрслэлийг гаргаж, бадаглал болон эгшиглэл утгын гүнзгийрлээр сэтгэл хөдлөлийн тодорхой түвшинд хүргэж тууривсан бүтээлийг яруу найраг гэнэ.Гэж ойлгоод байгаа ш тээ.Ямар ч санаагаар баяжуулан нэмж чимээд хэллээ гэсэн дүр зураг бол ийм буух.Мань бол чамайг нэвт харж байна.Бүр нэвт шүү .Нэгдүгээрт чи хүн хүнээрээ яваа хүн.Хоёрдугаарт чи бол мэдрэмжтэй уянгатай сэтгүүртэй залуу.Гуравдугаарт чи яруу найрагч.Өнөөх багш шавь магт шүүмж энэ тэрээс хол өмнөө найрагч за юу.Тэгэхээр чиний багш бол яруу найраг өөр хэн ч биш чигээрээ л яв.Чи бид хоёр бол хөдөөний хүүхдүүд Урбан соёлтонгууд гүн ухаж мэдрэх нь юу л бол чиний шүлгүүдээс тэгж анзаарлаа.Хөдөө нутгийн зураглал сайн.Гэхдээ сүлэх хэрэгтэй цаашлаад тиймээ хил даваад явж өгөх хэрэгтэй байхгүй юу.Орос, Америкаар ороод тиймээ.Явах л хэрэгтэй.Ерөнхийдөө шүлгүүдийг хайрцаглан бөндөгрөөрөө шүү дээ. Харж байхад сэтгэгдэл маягын юм ч байна.Бусдын өнгө аяс буусан ч тал ганц нэг газар цохиж л явна.Хэт хээнцэрлэх гоёмсог үгүүлэх гээд бүдэрсэн юм ч байна.Энэ бүгд одоохондоо бидний хэнд ч байдаг л алдаа.Гэхдээ л гоё юмаа.Юу хэлэхэв.Чамд догшин залуучууд дотроосоо ялгарах өөрийн гэсэн өнгө төрх байна сайн яруу найрагч болох үүтгэл хамаатал чамд нэгэнтээ бүрджээ.Номонд орсон шүлгүүдийг хэвлэгдэхээс өмнө уншсан болохоор яг тухайн үед төрсөн мэдрэмжээ хуурахгүйн тулд олон юм хуцмааргүй байна.Чи өөрөө юу хийх юу бичихээ дэндүү сайн мэдэж байвал хөндлөнгийн дүгнэлт тэр энэ онц биш байх шүү чамд.Үнэн гэдэг заримдаа худлын гэрч болох нь бий учраас худалгүй үнэнээ л чиний гэх бүтээлийн тухайд өчив.Х нөхцлийг чи толгойгоороо хөл хийнэ үү хөлөөрөө толгой хийнэ үү гэдэг шиг ёстой өөрөө л мэдэж дээ гэхдээ алий гэсэн юм хийх л хэрэгтэй.Чамд аяъяас цаанаас өгөгдсөн өгөгдөхүүн бий шүү дээ.Яах ёстойгоо л бодох хэрэгтэй.Өөрсдөө ч мэдэлгүйгээр хүмүүс ямар нэгэн зохион байгуулалтанд орсоор л байна.Орсоор ч байх биз.Харин...
Төгсгөлд нь юу ч биш байх л даа.Энэ бичвэр.Цухас санаа бодлоо тойм төдий зураглах гэсэн нэг муу юм.Эцэст хэнд хаяглах вэ гэж өөрөөсөө асуулаа.Хариулт нь хаана хаяглахаа би дэндүү сайн мэддэг гэж дотроос минь нэг чоно архираад байна яах вэ?...
Хас Бэгтэр

Thursday, September 6, 2012

Хонь ба Урлаг

Мөн үү ? мөн.Хонь муулах урлагтай ажил биш үү.Зарим асуултыг асуухаас нь өмнө хариулчих хэрэгтэй байдаг юм.За бодоё гүйлгээ хар ухаанаар.За нэг хонь муулах хэрэг гарлаа.Хоттой хоньноосоо сонгоно доо.Хонь муулаач бол хонин сүргээ адгуулж ирсэн ухаан арга туршлага өөр юу байна.Уаа бас онгодоор сонгодог тал ч бий байж болно шүү дээ.Байдаг л юм.Ерөнхийдөө харж байгаа хэрэг.За нэг тарган туранхай эр, эм, төлөг, зусаг, эрэг гээд нэг хонь сонгоноо доо тогоогоо тослохын тулд.Одоо процесс явагдана.Алий гэсэн.Яахав тодорхой хэмжээний бэлтгэл өрц цоолох аа цаашлаад тиймээ явсаар байгаад ходоод хүртлэх замын анхан бэлтгэл шатны процессноос юм эхлэнэ дээ.Яахаар байж таарна уу.Өрц цоолохын тулд тонгорого хурц байх естой.Хурцлах естой аажим аажмаар точийлдоод дараа нь билүүнд оруулаад хялгас энэ тэр ирэн дээгүүр нь гүйлгэж үзээд найдвартай юм хийж өрц цоолохгүй бол мөлүү хутгаар мөчид цоолоод гэдсийг нь савируулаад алддаг тохиол бий шүү.Мохоо хут
гаар чадахгүй байж хоньны өрц цоолох гэсэн нөхөд хаа сайгүй нэг их хонь муулах гэсэн хүн л яваад байдаг ачир дээрээ хутга ч гүй хонь ч гүй үлддэг гэмтэй талтай даа.За тэгээд яаж таарахаар байж таарвуу.Одоо нөгөө хонь чинь нэг тийм арьсанд хулдаастай мах л яваад байгаа ш тээ.Арьстай юутай нь идэлтэй биш.Арга хэмжээ авах болно.За нөгөө хонио дээш нь харуулж мөчилж барьж байгаад авын алдчихгүйгээр барих нь байна шүү дээ.Мухар сөөм хяраатай.Бас ярвигтай их нарийн мэдрэмжтэй цоолохгүй бол гэдсийг нь хүү татаад балладаг нөхдүүд байдаг.Давын өмнө гол амин судасруу нь халдаар орж барьж авч чадвал болоод явах нь тэр.Наагуур өөр судал бариад амьтан зовоох өөрийгөө зовоох сэлт юм их л гарна.За тэгсэн одоо нэгэнт хонь босч харайхгүй майлахгүйгээр чинийх болно гэсэн үг.Одоо нарийн задаргаа ухаан шаардана.Анхнаасаа их цэгцтэй логиктой яваад ирвэл сүүлд базахад амар байдаг.Арьсыг нь цэвэрхэн хуулж аваад тиймээ.Одоо гэдэс дотрийг нь цэвэрхэн аваад хосыг нь шувтраад цэвэрлээд ирэх хэрэгтэй.Тэгээд антом дээр ажиллана.Махаа эвдэнэ илүү дутуу махгүй цэвэрхэн огтлох.Хэн хүний тогоонд багтахаар гэх мэт маш нарийн задаргааны ажил ороод ирж байгаа юм.Хавирага хадахаас өгсүүлээд.Нарийн хадвал нарийн цэгцтэй хэм хэмжээтэй зохиролтой харагддаг юм.Тэгж хадсан нарийн эвдэж чадсан хүмүүсийг хот айлынхан тэр аяараа марталгүй санаж мандан бадруулж байх нь зүй ёсны юм.Тэр чинь бас нэг ухааны учигтай байгаа биз дээ.Одоо нэгэнт идэхэд бэлэн болсон махыг түүхийгээр нь идэх үү болгож идэх үү амттай чанах уу амтгүй чанах уу аль талаас нь харахнуу.Тухайн хоньчин хоньчдын асуудал болох юм хуна даа одоо.Яахав ямарч амьтан ходоодныхоо хэмжээгээр идэж тархиныхаа хэмжээгээр сэтгэдэг юм энэ бичвэрийн хувьд ч тэр.

Хас Бэгтэр
Субботникч

Иргэн Гажигмаа хашаандаа таван мод тарилаа гэж бодоё.Мань хүн хувийнхаа юмыг хийж байгаа болохоор.Зүгээрмээ ухаан гаргаж ямарч байсан таваа болоё мод тариад услаж тордоод эргэж тойроод байна.Яагаад гэвэл хуьдаа тарьж байгаа учраас.Мань хүнийг арван хүнтэй цуг өөр хорооны нийтийн өмчийн өөр нутаг дэвсгэрт мод тарь гээд хэдэн хүнтэй явуулбал тэдний тарьсан мод ургадаггүй байхгүй юу.Яагаад гэвэл иргэн Гажигмаагийн хувийн газар нэгэнт биш тэнд мод тарьсан байлаа гээд хэн нь ч эргэж тойрч арчилдаггүй.Субботникоор тарьсан мод ургадаггүйн гай ердөө энэ.Захих минь эрхэм урлагчид минь хэт их субботникч л битгий байгаарай даа.
Улаан натур

Бүсгүй бол час улаан өнгө.Тийм гэдгийг нь би,ер түүний зүгээс миний зүгээс бид хоёрын холбогдож буй тэрхэн хором мөч юугаар яаж холбогдож буй болохыг эс ойлгоно.Ойлгох гэх бүр ганцхан улаан өнгө л гэх бодол надад төрнө.Хар хүрэндүү үс цэнхэр туяатай нүд цайвардуу торгомсог арьс цагаахан хүзүү гэхнээ бас биш,доошлох бүр хоёр товч хүйс гээд доошлох бүр улаан.Өөр бусад өнгө.Байж болох тү

мэн хувилбар гэхдээ л би чамайг улаанаар зурсан.Зурсаар яваад л улаан дээр буучлаа.Гоёмсог уран шилбэ нарийн бэлхүүс тэгш мөр цээж гээд дээшлэх бүр улаан.Ер бүхэлдээ улаан.Ааш аяг зан төрх цөм улаан.Энэ бол сарнайн ч юм уу,хүсэл тачаалын улаан гэсэн үг огт биш.Тийм улааныг магадгүй чиний өмнүүр татсан хуурмаг зан төрх байр байц тийм өнгөц хиймэл дүр төрх чи гаргаж гэмээнэ надад тийм улаан өнгө төсөөлөгдөж би харж байж болох.Тэс өмнөө чи тийм улаан.Нүцгэн улаан үнэн улаан байж чадсаны улаан өнгө надад,чамайг харж байгаа миний нүдэнд надруу харж байгаа чиний нүдэнд тэгж буугаад байгаа хэрэг.Энэ бол бусдын төсөөлдөг шиг тийм улаан өнгө биш.Улаан өнгөтэй,улаан харагдаж байгаа бүхэн улаан биш.Үй түм задардаг.Тэр үй түм задарсаныг цуглуулж зурсаар байгаад улаан болсон тэр улаан.Тэр улаан өнгөн дотроос чамайг гаргаж ирэх гэсэн тэр улаан өнгө л бүхэлдээ чи юм шүү дээ бүсгүй минь.
Г.Б-д

Анхилам үнэртсэн нь сэтгэлийн сэвийг дарах хар үснэрт, тийн үнэрт ялдам бүсгүйн хиргүй ариун үзвээс эрхгүй үзэмжит бие цогцосын гэгээ бараадан ханьсахуй минь халдаар даасанд хандан батад барьсан бат цайз түүнээ хааны сэнтийд заларсан лүгээ халуун омруу, хангалуун сэтгэлэг, хахуун баясал түрдэн явсаныг хэлэх юм биш.Өгөр бие минь өөлөхийн аргагүй муу байсныг өгүүлэх юм мөн биш.Хогийн саванд х

оноод хогтож явсанаа хорхой шавьжнуудад дуулгах юм мөн
л биш.Мөнсөн онц гойдын сэтгэлэг сайхан талбиу ааш ялдам бүсгүй тэр. Гараас нь жүнз нэгээр мөнхийн ус нэгийг хүртээд хүлцэн хоромлоуй.Мөнхүү орчлонгийн наана цаана, цаана наана явдал мунхаг ухаан сэтгэлэгт минь цаана наана, наана цаана нэг болж ирэхүй нь хамтад суугаа бүсгүйн хамт хоёр үгний холбоо, таван үгний таацаа, арван үгний ацаг алив үйлийн ил далд мөн чанарыг хэлцэх аятай таатай сэдэлийг сэдрээсэн минь.Дэргэд суугаа дэлгэр бүсгүйг дундуургүй дүүрэн дүүрэнгүй дундуур дүгнүүлсэн нь дүндээ дүн л...Гарыг чинь үнсээд газрийн мухарт үлдэлгүй.Гараас чинь хөтлөөд газрийн холд гал голомтруугаа ганцхан үлдсэн ээжрүүгээ...

Хас Бэгтэр

Saturday, July 21, 2012

Ор хөнжлийн монгол орон

“Халхын сайхан хүүхнүүд наран адил жавхаатай” дууны үгээс...

Энэ бичвэрийг би зүгээр л биччихсэн юм.Нэг зампий нөхрийн ном уншсанаас санаа буруулан өөрийн хэл утга санаа өөрийн явдалд урвуулан үнэн бодит баримтан дээр үндэслэн.Заримд нь шалиг завхай мэт санагдах нь байх л биз.Тэр ч дүүрч.Гэхдээ хэлэх байна.Тийм бодож байгаанууд нь уншаад хэрэггүй.Тэр талаар би илүү нарийн судалгаатай өөртөө илүү их төвлөрч,нарийн дүр дүслэгдэхүүн үйл явдалаа буулгаж үг утгын сонголт тэр талд төвлөрвөл сарын дотор л галзуутай юм бичиж чадна.Нэг их дутахааргүй юм шүү дээ.Илүү метал рок талруугаа хүнд гарын рок дуучин найзынхаа хоолойн хэмжээгээр хүнд хөгжмийн нүсэр ая тавьж байгаад орийн дуугийн тухай дуулж чадахсан билээ би.Бүдүүн хадуун маазарал мэт санагдаж болох.Тийм ч биз.Гэхдээ тэгэж бодож байгаагаас нь хааяа ч гэсэн хувцсаа тайлаад орондоо орж бай гэж хэлэх байна.Дээрх зампий нөхөр бид хоёр сайн эрсдээ хандаж байгаа юм.Тэгж хэлж байгаа юм.Заримдаа иймэрхүү бичлэг ханиад дардаг тустай юм гэдэг шүү гэж.Манай зампий нөхөр бас хэлсэн байдаг шүү тамьна.Энэ бүгд бол.Хамтрагч маань оройн хорин цагаас,”дундаа завсарлагаатай гэж бодоход”, өглөөн есөн цагт босоод надруу инээмсэглэн харах хүртэл хэдхэн цагийн хугацаанд бичсэн зүйл юм.Цааш үргэлжлэх юм.
Жич;Бас хэлэх нь хошин мэдрэмжээр багаггүй, үг яриа ойлгох, утга санаа ухах,цаана наана бодох хэсэг бүлэг зонд нь зориулсан нь хэлчих нь буруудахгүй.Тэрнээс бусад дэмий.Үлдсэн хэсэгт харъяалагддагуудыг нь би ойлгодоггүй юм.Тэд намайг бүр ойлгодоггүй юм.Гүйцээ.

/хурьцал тачаал, судалгаа эргэцүүллийн чөлөөт бичвэр/

Энэ бол сунжруу утгаараа ямар нэгэн байх боломжтой, тэр нь хэтэрхий их ил цагаан олборлох гүнээр төдий ихгүй оюуны амьдрал юмны үйлдэгчидийн яг тэр тэр нэг тодгүй юмст ямар нэгэн байж болох боломжтой байхаар юмны тухайтад нь өгсөн амбаардалт юм.Тэр бүгдэд тохирсон тэгж гаргасан салаавч юм.Аль таарсныгаа бөгсдсөн бөгсдөлт юм.Энэ бол тодорхойгүй утгаараа тодорхой юмны тулд дуулсан цээлхэн хоолойн дуу юм.Дуучин нь би юм.Хөгжмөө явуулчих тэгээд жаахан чангалчих.Халхын сайхан хүүхнүүдээ магтан дуулая би.Гуравдахь хоног дээрээ явж байлаа.Сайн чанарын шарз Жинерва гэж сайхан амьтан.Сууж байсан хүн босож хармаар босоо байсан хүн явж харамгүй сайхан хүүхэн.Би гэж хүдэн будан бүрэн барангийн туйл.Бодол зарах хэрэгтэй байдаг.Тэр сайхан амьтанд.Галбирлаг сайхан биеээрээ намайг даллан байлаа.Гал улаан хүсэл биеээр минь юүлэн орж ирээд... Хормын газрыг хоромд нь бараад “ахиад зууг нэмүүхэн.хэлэлтгүй нэгийг” гэж хэлж амжсан байлаа.Жоохон хүлээ.Одоо юм эхлэнэ.Ай Жиневра үзээгүй хүн үзсэн гэж мэлзмээр.Даан ч худал бус нь энд миний дэргэд унтаж байгааг чинь үзэж байгаа хоёр нүдэндээ итгэх хэцүү.Айзам хэмнэл дундаа мансуурам тачаадам...би чамайгаа бичихийн тулд амраг минь ээ.Уучлаарай намайгаа би жаал гүнзгий сэтгэмээр байна.Гүехэн хиймээр байна.Би чинь.Хүн алаагүй хүн алаагүй шигээ хүнд алуулаагүй үхэхээс бусдыг үзсэн минь үнэн шиг түүнлүгээ учирсанууд минь тоогоо алдсаныг чи сая амслаа биш үү.Ай бас тэр сайхан амьтадаас дурдахгүй өнгөрөх минь эрийн ёсонд харш бусуу.Тиймээс бас л намайгаа уучлаарай.Нилээд юм ярих хэрэг гарна.Төрсөн тосгоноосоо л эхлэх хэрэг гарна.Дунд сургуулийн тавдугаар ангиасаа л амьдралын их туршлагаа наймдугаар ангийн эгчээр эхлүүлсэн минь яаж мартагдана гэж.Дотуур байрны зуугаад охидоос багагүйг нь тэнгэр харуулсан минь үнэн юм даг.Мөлхөх гэж нэг юм байсныг тэр үед багын найзтайгаа баталж явсан минь одоо тэгээд орчин үед байхгүй асуудал болж хувираа бизээ.Зэргэлдээ тосгоны байр.Юм үзсэн хүн үзэхгүй байж болно гэж яаж та нарын хэн нэгэнд бодогдох гэж.Бас л тэр тооны охид мөн нэмүүхэн тоогоор харуулдаг юмыг нь харуулсан байж таарна.Тэр асуудлаас болж байрнаас хөөгдсөн минь айл айлын хаалга нүдэх эрх чөлөөг минь эрхгүй өдөөж өгсөн минь лав л худал биш юм даг.Хог дээр үсрэхийн хажуугаар холион хутгаан хийсэн хүүхнүүдийн минь тоо эрс үржээд явчихна биз дээ.Тэр олон дундаа Амина гэж тосгондоо л тодорсон бүсгүй бие галбирлаг сэтгэлэг сайхан үзэмж яруу,эрийн чимэг,зүрхний шаналаан,нүдний баясгалан,халуун бие цогцост үзэсгэлэн төгс бүрдсэн нь зураг адил бүсгүй надад нэг байж билээ.Гамгүй хэрэглэсэн минь үнэн ч надад багшилж би сурсан шиг сурсан минь Жиневра...чиний дуу алдалт...Зам завсарын тааралдсанууд нь ёстой мэдэхгүй санах гэвэл таныг баал залхаах юм болно.Говийн голио шиг хагссан охид эмст буян үйлдэж явсанаа би л лав буруу гэж боддоггүй юм.Асар агуужим тал нутагтаа тал дүүрэн малны дэргэд уурга босгосон минь олонгүй ч жинхэнэ жаргалын ажил гэдгийг би мэднээ.Хоньд дуугүй л өвсөө иддэг юм даа.Энэ нь өвөг дээдсээс минь өвлөгдөн үлдсэн нэг соёлын ажил юм даа одоо чухам хоньны бэлчээрийн хувьд.Орчин үед уурга барихаа ч больж дээ харчуул залуус минь.Өтгөс өвгөс минь нэг хоньны захаас нөгөө рүү нь шуунагаа татаж ч амжилгүй мориндоо ташуур өгдөг байсым гэдэг.Бас нэг тонгорого түрүүлээстэй.Хэрэг болдог байсан нь мэдээж.Уурга бол бүр мэдээж.Сүүл үеийнхээр болчвол тийм асуудал хүндрэх талруугаа ороод явчихна шүү дээ болох цаг үе ирцэн юмаа даа.Цаг ч цагаараа байдаггүй гэдэг дээ.Мань ч одоо тийм нөхцөл байдлын сүүл үеэс мөчидхөн мэдэх гэдгээ мэдэх нэг нь мэднэ ч биз.Үгүй ч биз.Би нэг тийм зурвас үе дүр зурагны асуудал мэдэх юмаа.Тийм юм.

За түүхрүү яваад орцорхуу.Угсаа гарлаасаа л юм эхтэй шүү юмыг товч буулгасан нь зөвд талдаа гэж өөрт бууж байна.Манын дэлхийн талыг эзэлж явсан нь агуу сайхан монгол бүсгүйчүүдийн ач гавъяа гэдэг нь тодорхой.Хүчирхэг хүүхнүүд байж байж хүчирхэг хөвгүүд төрнө гэдэг нь маргах юмгүй байх.Тийм үсэрсэн цус тасарсан махны үргэлжлэл монгол сайхан бүсгүйчүүдийн түүх явж ирсэн замнал нь өөрөө сонин.Бага Азид МЭӨ 5-2-р зуун Амазон гэдэг ганц ч эр хүнгүй улс байсан юм гэдэг гинетикийн судалгаагаар тэндээс гаралтай гэдэг нь батлагдсан нь дэлхийд шуугиан тарисан байдаг.Хэрэгцээ гарвал хөрш зэргэлдээ улсынхаа эрчүүдийг дайлаар одож хангадаг байж.Зоригтой дайчин давшингүй чанараас нь болсонуу Македонийн Александр ч эзэлж зүрхлээгүй юм гэдэг.Байгаль дээр тэсч үлдэх гэсэн ойлголт бий.Нэг шуурганд хийсээд явчихгүйн тулд бөх үндэстэй мод байх шаардлага гарна.Тэгэхээр монгол бүсгүйн гень ховор бат нут үндэс угсаатай байгаа байж таарна.Тиймээс хүчирхэг монгол бүсгүйчүүд минь бахархам түүхээр баян юм.Тасарсан төрийг залгуулж явсан зоригт хатадууд Алунгоо, Өэлүн, Сорхагтани бэхи, Турхина, Мандухай Сэцэн хатан гээд ухаан төгс монгол бүсгүйчүүдийн түүх өнөөг хүртэл явж ирж.Би тэр хаан ухаан хатан ухааны юмыг нь мэдэхгүй юм.Хүний ухаан гэж нэг ухаанаар Бэгтэрийн ухаанаар л ярьж байгаа юм.Манай хаад хатдын салхи сарны явдал нээх тод үлдсэн юмгүй.Нөгөө Оросын сүрхий хатан хаан шиг тийм нь байхгүй байх.Монгол эрсийн гень бол мундаг нь батлагдсан.Үр удмаа үлдээх онцгой чадвараараа.Арван сая монгол бөмбөрцгөөр байна гэдэг ч үнэн.Улс амьтныг түйвээж цус сэлбэж явсан өвөг дээдэс минь бид цөөхүүлээ байдагийн учирч учиртай.Супер геньтэйгээ үлдсэн нь учиртай учиртай нь учиртай байж таарна.Уствал устах түүхийн нөхцөл байдал их байсан тэгээгүй.Энэ нэг талдаа монгол бүсгүйн ариун журамт байдал их нөлөөтэй.Хөлдүү гуяар нүдэлдээд ч болтугай гадны довтолгооноос хамгаалчдаг байсан гэдэг.Цэвэр ичэмтгий гэж ярьдаг.Энэ ч ултай үг ч тийм байх нь одоо цөөрч цаг үе нийгмийн асуудал байх.Эрс тэс уур амьсгал гадна гарч эр гэрт орж эм болж ирсэн охид хүүхнүүд маань биед хөнгөн нимгэн даашинз өмсч гуя хасаа гаргаад тэгтлээ их ариун цэвэр сахиад байлтай баймаар ч тийм нөхцөл байсан биш.Гэрийн зохион байгуулалт нэг дугуй гэрт дор хаяж таван хүн амьдрана.Эхнэр нөхөр хоёр үр хүүхдээ унтсаны дараа үйлтэй ажлаа хийнэ.Чанга дуугарч ч болохгүй юм болно.Биолиогын асуудал талаасаа байх ч үр хүүхдэддээ үлгэрлэх ёс суртахуун талаасаа.Зүгээр нүдээ аниад л эрийнхээ дор чимээгүйхэн шиг гиншин өнгөрч оргилон ирэх хүсэл тачаалаа эр нөхөр шүү юмнаасаа нуун боож бурангуй ёс бүдэг харанхуй ичэнгүйрлийн мананд эцгийн мундаг эрхэт ёсны дор мундарлагдан явж ирсэн монгол бүсгүйчүүдийн хувь заяа өнгөрсөн зууны сүүлч үеэс арай өөр болж ирсэн нь үнээн.Ноолорч ноохойсон хувцсандаа үүртэж арав гаруй хэл хүнд өмсгөл толгойдоо өмсч ар гэрийн нүсэр ажилд дарлуулж зөвхөн хүүхэд л төрүүлж өсгөх үүрэгтэй тулганы амсраас өөдөө гарч байгаагүй, дуртай нь ирж хүүхэд хийчихээд явдаг хэний хүүхдийг төрүүлсэнээ ч мэдэж амждаггүй тийм цаг үе байсаан.Нутгаас нутагт богтлогдон одож хүн хүний гар дамжин явдаг байсан эд бараа шиг тийм цаг байсан уу байсан.Наагуур түүхээр Монголд шарын шашин түгэн дэлгэрсэн гуравдахь дэлгэрэлтээр.Эрэмгий догшин монгол эрсийг шашны бодлогоор номхруулан бурангуйлж хүүхнүүд минь эр хүнгүй шахам болж гадна дотны доншуулчдын хүчирхийлэлд өртөж өнгөний өвчинөөр олон бүсгүй өнгөрч байсан түүх ч бий.Тачаадсан хүсэлдээ шатаж хүрээнд оргоносон хужаа нар, улаантан цагаантанууд, тэд лүгээ биеийг тушаасан сайхан монгол бүсгүйчүүдийн тухай хууч яриа дурсамж сэлт хаа сайгүй.Бөөсөө ч алж зүрхлэхгүй доройтож хүлцэнгүй ноомой шашинжсан алхай залхай болсон эрчүүдийнхээ ачаар өнгөний өвчөнөөр хуугаараа одох дөхсөн гашуун түүх ч бий.Энэ бүгдэд тэмбүүтэй богдын минь хувь нэмэр их буй.Баас шээсийг нь хүртэл богдын “догшин хар” гэж эм тан найруулан мунхарсан ард түмэндээ түгээдэг байсан гэдэг.Унгерний гавъяагаар хүрээ чөлөөлөгдөж, ар мөрөөр нь улаантанууд орж ирж, коммунизм, коментерн, их цаазлалт, эв хамт ёс, соёлын довтолгоо, бөөс хуурснаасаа салж, сардаа нэг биеэ угааж, хотжил үйлдвэржилт, эмэгтэйчүүдийн оролцоо тэгш эрх, ардчилал эрх чөлөө, /сэксийн ч бас/ товчдоо ийм.Өнөөдрийн өнөөдрийг явж ирсэн бидний сайхан монгол хүүхнүүдийн минь явдал суудал саараасаа сайн нь ихээ.

Би бээр болохуй бүсгүйчүүд лүү анхаарлаа хандуулж бичээд байгааг минь анзаар ч буй за.Маньд бас өвлөгдөн ирсэн салхи сарны явдлын тухай явган үг шог яриа их бий ч чухам бичиг судраар өвлөгдөн үлдсэн нь их ховор дээрийн монгол зураач урчуудын хана туурган дээр үлдээсэн зургууд мэр сийг бийгээс үзэхэд, ганц нэгхэн зохиол, судар бичиг лүгээ сэлтээс там тум бараглахад өөрийн үндэсний хэв маягт тохирсон, загас наадуулах урлагийн талаархи философи “хаа газар ч тийм” учир зүй юм бийг доторлох хүмүүс доторлох байх.Тэр лүгээ хандагдах гунхалзсан сайхан эгч нартай учир ч явлаа.Гантай жилийн хур тайлж... жаргалдаа мансуурсан бүсгүйн хайр баяр бахдал гэрэлтсэн харцаар шагнуулан сарны толионд гурван усны хорз шимсэн шиг, шанх үсийг нь илбэсэн шиг, хүлэг минь үүр цайхыг сануулан уяан дээрээс чимээ өгөхийг сэрэмжилсэн шиг... ахиад хэзээ морилох вэ гэсэн шунагдуухан асуулттай тулгарсан шиг... Уулзах болзоог халуун янаг тэврэлтээр товлон биесийг шунахайран... Шөнийн талаар дөрөө юун дээрээ давхиж явахад хөндий цээжинд ямархан хөгжим эгшиглэдэгийг одоо мэдэх, тэгж явсан одооны бацаан цөөн.Бага байхад нутгийн ах нар унь тоолох гэж ярьдагсан.Буруу тоолж балраад шанагатай уулзсан тухай ч юм уу.Оньс мултлах, чимээ өгөх, болзоо тогтоох, бараа нөмөрлөх, чингэлэг тэргэн дээр уулзах, банагт учрах гээд зүсэн зүйл юм ярьдагсан.Дээд түүхээсээ л чингэлэгэ тэргэний хацар гоо охидоос болж эрийн чадлыг үзэн самуун явдал түйвээж ирсэн түүхтэй сэнүү бид.Чингэлэг, бараа тэргэний болзоонд учирч явсан бүсгүйчүүдээ яаж мартана.Одоо л тийм бус болсон бусаас айл болгон уналага ачлаганы тэрэгтэй тэмээ малд хэрэгсэн нүүдэл суудлаа хийдэгсэн.Энэ бол дамаан залуу хөвүүд охид уулзахад их тохиромжтой газар болж ирсэн нь цаад түүхээс улбайтай юм даа.Болзооны од байрандаа ирэхэд зүрх баахан түгшингүй нойтон өвсөн дундуур чимээ сөрчлөн гүйдэгсэн.Болзоот амраг минь аядуухан мишээж угтах нь сайхансан, амьсгаа даран хором болохуй ойр орчны бараа босоод ирэх шиг айдас төрүүлдэгсэн.Тийн бие жаахан чичрээстэй охины мөрөн дээр нь зөөлөн үнсэж “хажууд чинь нөмөр нөөлөгтэй эр хүн байна” бүү ай бүү эмээ гэдгээ уруулынхаа хөдөлгөөнөөр мэдрүүлэхэд бие нь сулраад айсуу баярын зөнд сулдаа тавьж өгдөгсөөн.Саахалтын охин, аниа нар гээд одоо ч нэг гэгээн бодогддог ер бүгд дээ учралын уран эгшигүүд минь.Дандаа бас унь тоолох бүртээ амжилттай болж байсангүй минь бас үнэн шүү.Бүтэлгүйтэх юм бишгүй.Аав ээжид нь баригдчихаад нүүрээ түлэх шиг хэцүү юм за бас ховордоо.Яахав хар цагаан дуугүй мордоод давхиж болох ч үлдэж буй бүсгүйд минь хэцүү гэдгийг мэдэхийн дээдээр мэдэхийн хувьд арга сүвэгчилж ая эвийг нь олдог л юм даа.

Дунд сургуулиа төгссөн хийх ажилгүй шөрмөслөг ааг омогтой хэл ам хурц тахлай баньд хавь ойрны сум суурингаар бүтэн жил гул ранжиндахдаа яваагүй тэнээгүй, адал явдал зохиогоогүй байна гэж та нарын хэнд чинь бодогдох бэ надад хэл дээ.Надад хэлэх хүн олддоггүй юм.Нутагт минь тэр нэг жил залуучуудын уулзалт гэж хавь ойрноос хүн зон шаваастай.Дошин дээрээ байгаа хүн баахан давруухан байдгийг эрчүүл мэднэ.Баахан задруудуухан тэмцээн үзлээ.Үзэх нүдэндээ итгэх юм биш нас залуу цус шингэн дөнгөж л ургаж яваа бие хаа төгс намбалаг төрхийг хараахан олоогүй тогтож ядсан алаг нүдтэй охин зүрхийг минь зүсээд явчихаж билээ.Жаал ичэнгүй аальт харцтай нь яг тулгарчдаг юм байна.Харц дагууд нүдээ салгалгүй дагуу чиглүүд нүд цавчлаагүй ээ би хараастай... завсарлгаанаар дөхүү очиж сонтирхвоос тоож харах ёр алга.Гуравдахь хоногийн оройхон жаал бүүдгэр амьтан ахынд орж эгчээс хоол нэхвээс өнөөх гайхал чинь сууж байж таарваа.Аманд орсон шар тосыг хэлээрээ түлхэлтэй биш.Ашгүй бэр эгч “Бүжиг таанз орох юм байгаа биз дээ.Манай дүүтэй яваад ир” хэмээхдээ надад бас хонх уяхаа яаж мартахав.Дагуулаад гараад алхчихав.Яриа эхлэх гэж чухал философины асуудал байдаг даа.Зөв эхэлж чадвал зөвөөр дуусдаг л юм шүү гол нь тэр.Зөвөөр дууссаныг бодоход санадаггүй юм.Их л чимэг яруу гүн сэтгэлэгт сэтгэл татуу үг хэлсэн байж таарна.Элдэв хар хорын юм үзээгүй гэнэн ариун охид халамж талруу аядуу айльт болдогыг харчуул минь мэднэ дээ.Хэд гурав таанз эргэж шал товшихдоо чих ирвэгнүүлсэн хэдэн үг хэлчихээ мэдэлгүй яав гэж.Тэр нэг арван тавны сар мандсан цэлмэг шөнө сумын улаан булангаас олон эр сүвтний хар хорын нүдэн дээрээс тэр нэг ариухан амьтныг хөтлөн гарч явсанаа бодоход эрхгүй бардам сэтгэл төрдөг л юм даа.Зайдуухан талын гүнд тод улаан сарны туяанд торгомсог арьс нь юутай энхрий, юутай яруу, юутай амтлан ханашгүй, юутай гоёмсог харагдаж байсныг дүрслэн хэлэх гэвээс юутай их үгс дутна вэ.Онгон биеийнхээ хөндүүр зовинолыг тонилгуулаад сарны саруулд ассан тэр охиныг би хэзээ ч мартдаггүй юм.Намайг ч бас мартаагүй биз.Манай нэг яруу найрагчын ийм шүлгийн мөр “ Сураг алдарваас намайг
Сул талгаар бүү эр
Нялх охидыг онголсон газрын
Нил цэцэгсийн үнэрлэж яв !” Я.Б. хэмээсэн буй байдаг билээ.

Олон эрс цугласан газар хүүхнүүд гэдгэв чинь мөнхийн сэдэв.Мөнхийн хүсэл, мөнхийн яриа, мөнхийн мөрөөдөл байдаг билээ.Армид бол.Яаж янзалцгааж явсан, яаж баагталж явсан, яаж хоньны бэлчээр дээр уурга зоосон, яаж энэ тэндэхийн учралуудтайгаа учирч явсанаа цангаж хагссан эрчүүд ярихгүй байна гэж байдаггүй юм.Гурав дөрвөн зуугуулаа өдөр бүр яриад ч барагдах сэдэв биш.Тэдэн дундаа толгойд яригдах мэдлэгтэй нь байсан даа.Хийх ажлаар барагтай улс чинь өөр юу ярих вэ.Казарамд майхнаа босгож байгаад л шөнө туж бурцгаана даа.Сээтэн соотон хийгээд байгаа ахлагч хүүхнүүдийн аяыг аялахгүй байна гэж яаж байх бэ.Харуулын дарга ухаантай хүн дэл сул юм зээлийн айлуудын охид хүүхнүүдэд ахиухан түгээж тэр зүгээр ирсэн сул биеийг таалахгүй байна гэж үйлс нь хазайсан юм номонд байна гэжүү.Уулзалт учраанаар ирсэн охид эмстэй яриа хөөрөө өдөж агуу их туул голын агуу өтгөн бургаасан дунд руу зам тавихгүй байна гэж яаж байх юм бэ.Дарга цэрэгтэй баригдаж элэг дөрвөөр л мөлхчихгүй бол дэл сул орон зайг ашиглаж сурахгүй байна ч гэж юу байхав.Улсын үнэгүй обёъогтод үнэгүй тэжээлгэж хэвтэж байж.Гэхдээ жааны тусдаа асуудал гэдгийг мэдвэл зохилтой.Ном сонин нэмүүхэн уншдагийн хувьд тэр талын сонтирхолтой эрх мэдлээр том даргатайгаа баз ханьсуу байсны хэргийг ч нэг гаргасан талаараа дурдая.Гурван ээлжийн сувилагч эгч нарын нэг нь ажил даа ирсэнгүй хэд хоносоны асуудлын шугамаар тэр нэг өдөр өглөөн цугларалт жагсаалтан дээр ангийн захирагч шинээр ирсэн сувилагч охиныг танилцуулж бурханы хишиг буулгавай.Хороо цэргийн эм хүйстэн урдуураа гаргахгүй юу л бол юу ч хийчихээр мэдэх олон эрсийн нүдэн дээр шүү.Хажууд камаандтай салаа цэрэг минь худал хэлсэн хүнд бүгд нэгэн зэрэг күд гээд шүлсээ залгиж байсан нь мэдэгдэж байсан, тэр өдрийн оройноос эхлэн зүгээр байсан цэргүүд бүгд өвчтэй болж эмнэлэгийн хаалгийг ээлж дараалан элээгээд болохоо больсон, хороон жижүүрт баригдаж ухнуудаараа дуудуулж өвлийн тэсгэм шөнө ротоороо зогстол нь, хэдхэн сар ажлаад олон эрсийн шунаг явдал яриа хөөрөө хов жив сэлтээс залхсануу яасан, яваад өгсөн “тийм нэг” сайхан амьтантай учир ч билээ би.Хэд хоног янз байдлын ажиг сураг явдал хийц алиа занг нь судалсан шигээ нам уядуухан эмнэлэг энэ тэрээр толгойгоо ч цухуйлгасангүй над шиг амьтантай учрана гэдгээ зүүдлээ нь үгүй явсан бүсгүй амьтныг судлан тандаж байлдааны нарийвчилсан төлөвлөгөө боловсруулж билээ би.Төлөвлөгөөн дагуу ажиллаж хороо цэрэг эрсээс хэн нь ч дөхөж амталж эдэлж чадаагүй тийм нэг давшилтанд орж амьд мэнд гарч ирж онжавууддаа шүлсийг нь гоочтол атаархлын дээд цэгийн аагт нь тултал ярьж өгч явсан толгой билээ би.
Нөгөө сонирхол нийлэгдүү яриа эвлүү даргаруугаа явж орцлоо.
-Чөлөө юу? гэж байна.Үгүй гэлээ.Би чөлөөтэй чөлөөгүй зэсэнд жаалдаг хүн гуйх юу байхав.Нэг л хэлж болдоггүй даргаа ойрноос бие өвдөөд бөөр жоохон тийм байна.Хэлээд тавьчлаа.За яахав хэд хоног хэвтлээ гэхэд салаа чинь юу болох юм.Салаа манаа халагчид даатгачина
-Болох юмуу ?.Салаан захирагч чинь яах юм.Захирагчтайгаа учраа хэлээд хэвт гэлээ.Уухайн тас юм боллоо.Аль хэзээний салаан захирагчтайгаа ярих юмаа, салаан захирагч намайг мань даргалуу явуулчих юмыг зохицуулж дөнгөсөн байлгүй яахав.Хоёр шинэ цэрэгтэй ордог юм нэг өрөөнд.Нөгөө хоёроо нөгөө өрөөлүү шилжүүлчихээд тор ном орон доогуураа шидчихсэн нэгийг нь уншмар аядавч нүд харахгүй сэтгэл тогтож өгөхгүй хаа хол нөгөө бүсгүйн зүгтээ төв чигийг олон бясалгалын хэлбэрт шилжэнэ бусуу.Яаж вэ.Яаж танилцах яаж яриа өдөх цаашилбал яаж гээд асуудал ар араасаа хойно хойноосоо хөврөөд тархи минь гэрлийн хурдаар ажиллаж байгаа нь гайхмаар ч юм шиг.Хорин хором болтол хоол барьсаар тэр минь аядуухан намуухан төрхөөрөө ороод ирсэн нь одоо ч нүдэнд харагдаж сэтгэлд халуун янаг төрхлөгөөрөө байна.Заримдаа ер нь бол тийм сайхан амьтныг бусад цэрэг /тухайн нөхцөлд тийм байсан хэрэг/ шиг харж гөлрөөд учиргүй нялуун төрх гаргаад дэмий байдаг юм.Үл тоосон байдалтай байх хэрэгтэй байж эмзэг цэг нөхцөл явдлыг барьж уургалах гэгч урлагийг хэдэн цаас эргүүлж явсаны хувьд уншаад олоод мэдчихээ мэдэлгүй дээ.Ерөнхийдөө зайнаас хэтэрхий өөрт нь татагдаад араас нь төвөг шөвөг удаад байвал.Бусад шиг сонь татахгүй тэр бүсгүйн хувьд ер ч тийм бүсгүйчүүд тийм байдаг.Тэнд чинь ихэнх нь над мэтийн арав төгссөн гарууд.Тусгай дээд боловсрол олсон бүсгүйд харагдах эрс цөөхөн байсан нь мэдээж.Ангийн номын сан миний номын сангаас дээр ном цөөнтэй соёлын доголдолгүй ч гэлээ гэсэн миний номууд түүний уншаагүй номууд уншдаг байлаа гээд анагаахын номнуудаас юу их шалиа байжуу байж таарна даа.Харихдаа нэг ном авч явдаг болсонсон.Тийм нэг залуу /өөрөө ч өвөрт минь хэвтэж байхдаа тэр гажиг байдалд чинь татагдсан юмаа хэмээн/ өөрийг нь бусад эрчүүлд шиг хандал үүсгэхгүй байхаар гайхал төрнө шүү дээ.Бас чиг дүр царайгаар одоог бодвол цэмцийсэн залуу байсан минь анхаарлыг нь татахгүй байсан байж болно ч гэлээ.Нээх гологдох нь бас юу юм байсан шүү юм шүү.Хэд гурван үг солих уншсан ном энэ тэр ярилцах ер нь бол жоохон өөр хорин гурвын их бууны хол тусгал дээр хараалсан тийм нэг харьцаан дээр ирээд гох дарах хүртлээ үргэлжилж байгаа оносон минь одоо бас дурсгалтай л байдаг юм.Урт шулуухан үснэрийн үнэрт мансууран шанхны туг үсийг чихнийх нь араар оруулахдаа үзэсгэлэн гоог нь үнэн яруу хэлж, шүүслэг ягаан уруулыг нь шимэн намар оройн тоорын өнгө ягаахан сарнай цэцгийн өнгөтэй найрсан буусан мээмнийх нь товчоор оролдон... Нэгэн жилийн хорь хоногийг хосгүй сайхан өнгөрөөсөн хоёр нүдний мэлмийнд үлдсэн тод үнэн зураг чинь бүдэгрээ нь үгүй амраг минь эр цэргийн дурсамжыг минь чимэн их л уясуу гэгээн яруу талбиу дурсагдах нь мөнхийнх билээ.

Хот хүрээ гэж холион бантангийн газар.Хогийн шарилж, хосгүй вансэмбэрүү ч ургадаг, гуринхтсан ноход, элдэв зоолсон ноход ч байна, өлөн нохдын өөдөлдөг газар, там диваажингийн зааг өмхий ханхалсан өгөр газар, агь зандан ургасан аятайхан газар, хүний зовлонг хүүдийлсэн хүүрийн газар, гудран унаж буй дүр төрх нь гудамнжны ядуусын зүрхэн дундуур замхарсан газар, гудран сэргэж буй дүр төрх нь баячуудын халаасан дундуур замхарсан газар, уур омог, урин тачаалын уудам орон,хогийн шаарнуудтай хогтож болдог газар, хүний хүүтэй хүнсэж болдог газар, буг чөтгөртэй учирч болдог газар, бурхан богдуудтай тааралдаж болдог газар, танилын олон, танилгүйн олон газар, хүн ч байна хүн бишүүд нь ч байна.Замаа засаж явбал замаар явж болдог янзын газар.Үхэж болох байсан үхээгүй минь.Энэ мөрөн дээр явна уу.Үхэх болоогүй гээд үг үүсгэж утга уяж сэтгэлэг сэтгэж саналага санаж сац явдлаа саадгүй уран жороо хүлгийн явдлаар урин сэрээж дуудсуу би.Зампий явдлаар замнасан газар минь сайн ч байна муу ч байна.Сайхантай ч муухайтай ч нь үг үүсгэж үйлдэлд хувиргаж явсан минь.Юутай их бэ.Бурхан минь.Тоочиж яаж барна бэ.Энд найз нөхөд элдэв танилууд элдэв бүсгүйчүүл түүнлүгээ учралдан яваар одсон үнсээр хийссэнийг хэлж барамгүй минь ихийн тулд дор базан бария хэмээхдээ товчитгон буулгасууд иймсэн.Би бээр олон хамарсан цуваа тэргэний араас орж байгаагүй минь хаа газрийн явдалд байхгүй минь үнэн билээ.Бас журам сахилийг барих гэгч нь хойд хар овоохойн эзэн Номун хан дээр бодолтой очихоос болохгүй гэх урьтал санааг төрөгддөг болсон нь мундар явдлын минь хазаарыг татан ирэхүй нь ихдээ талдаа талаар болсон минь журмыг бататган нэгэн бүсгүйд биеийг бас тонилгон хичээн барих ёстой нь дэгтэй тустай юм гэдгийг ойлгон сэтгэх болсон минь бурхан зүг оройдоо зөвийг тунгаан олсонтой дүйн буух нь зөвийг эедүүлэх сэтгэлийн орныг хэн хүнд цэлмээн байвал болох нь тэрээ.Энэ бол гэмийг үйлдэх гэхээс илүү.Гэмийн орныг засан үйлийн үндсийг сайнд урвуулах гэсэн хичээлтэй агаар нэгэн буйд хэн хүн бас урьдын явдлыг сайн үйлийн урвалаар бодон нутад хандалыг үүсгэвээс урьдын олон гэм нүглээ цайрсанд тооцон хүслийг барин хяслыг тэвчин явах сайн явдлаар замнасуу би.
Бас л жоохон явалтай.Би бээр ажил мэргэжлийн онцлогоос шалтгаалан тэр талын ая дан, дан өнгөөр давхар өнгийг зураглан дор хоёр хэсэг санааг чуулбарлан буулгахгүй болохгүй нь.Нэгдүгээр нь.

Урлаг гэгч субботникоор хийдэг ажил биш гэдгийг хэлбэл ад нь хөдлөх хүн зон үгүй биз.Тусдаа хувь ажил мэргэжил авъяас билгийн хувь хүний ганцаарчилсан субботник гэвэл одоо зөв болох юм.Тийм ажлийн онцлогоор надад миний мэлмийд өртсөн зуруулсан цөөн бус охид бүсгүйчүүдийн яруу алдарыг дурдахгүй өнгөрч болохгүй.Газрын дээр тэнгэрийн дор байж боломгүй юмаа надад хувьд.Энэ зүг тийш сэтгэл хөдөлгөсөн учралуудаа тоочоод яалтай зотон даавуунаас минь харсан нь илүү шудрага үнэн бодитой болох нь тэнгэрийн санаа юм.Тийм миний ажил юм.

Охид ариун бол төр ариун гэдэг.Энэ үгийг би таалдаггүй юм.Төр ариун эрчүүд ариун чин журамт бол эмс охид минь тийм байх бусуу.Өнөөгийн ил задгай салхи сарны явдал хэрээс хэтэрсэн нь үнэн ч эрчүүд минь явдал замаа цэгцэлж сайхан монгол бүсгүйчүүдээ авч яваасай.Бүсгүй хүн гэдэг эрийн нөмөр нөөлгөн дор л байхаар заяагдсан уяхан яруу амьтад.Урмаар тэтгэгдэж хайр халамжаар жигүүрлэж байдаг улс.Арчтай амьдралтай явбал.Үзэсгэлэн төгс бүрдсэн нь өөр хаа ч үгүй монгол бүсгүйн цог жавхлан нь өнгө тунамал болж.Үр хүүхэд удам судар улс орноо эхийн элбэрэлт сэтгэлээр аргадан бүүвэйлж үеийн үед цагийн цагт мандуулж явах нь мэдээж хэрэг.

Уулзаж учирч явсан сайхан амьтадыг дурсаж эрийн ёсоор хүндлэн биширч сайныг ерөөж явдагыг минь буруутган нүгэлд тооцох нь өөрөө нүгэл байлаа гээд хүндэтгэн үзэх хүнд нүгэл биш л юм бол тийм сэрэгдэл тэдэнд маань үлдээгүй үлдээгээгүй гэдэгтээ эргэлздэггүй минь эр болж төрсний бахархал билээ.Яг л Занабазарын цагаан дарь эх шиг хиргүй ариун биеэ үлдээж одсон охидын үнэр одоо ч хаа нэгтээ биенээс минь үнэртэж...ногоон дарь эх шиг бие галбирлаг төгс бүрдсэн намба төрх айл ялдам уран мишээлт уяхан сэтгэлт үеийн бүсгүйчүүд, эгчмэд бүсгүйчүүд гээд, атар онгон талын үнэр ялдам цэцгүүдийн бал бурманд эрвээхэй эргэлдсэн хүсэл минь та нарийнх, та нарийн энгүй сайханд шүтэн шүжирсэн минь цэлмэг хөх тэнгэрийнхээ дор ээтэн гутлыг эзэгнэн төрсөн эр миний эр хүн болж төрсөний дээд зол заяа гэдгийг.Золбоо хийморийн цог заль бдарсаар байгаагийн шалтгаан ч.Эрчит давалгаа хуй салхи та нарийн зүгээс ирэх тоолон босоотой байдаг улаан дарцаг минь одоо надад тэгж хэлээд байна.Жиневра...

Үргэлжлэл бий...

Хас Бэгтэр

Sunday, May 27, 2012


                                                  “ Ертөнцийн мөхөл ”       3647 он

                                                               

                                                                  1



-Ургуулан бодохуй-

“ 3797 он ертөнцийн төгсгөл “      Nostradamus

-Харин хүн төрлөхтөн.

Философи ярих уу.Үгүй дээ хоцрогдсон сэдэв.

Тэгвэл улс төр ярих уу яршиг даа.

-Хөөе ингэхэд манай нөгөө одон оронч хаачсан вэ ?

АЕКО хот руу чуулганд явсан

-Юун чуулган ?

Яагаав нөгөө л айхтар сэдэв

-Аа нээрээ тийм

Тэгээд өөр гариг дээр амьдрал байгааг баталсан хэрэгүү  ?

-Тиймээ одоо ганцхан тэр гариг руу Сансрын хөлгөөр хүн илгээх л

Бид өөр гаригт очиж амьдрана гэхэд нэг л итгэмгүй

-Тэгээд яах гэж ? Бид энэ дэлхийтэйгээ сөнөх гэжүү

За за маргахаа болъёо

Тэр сансарын хөлөг чинь тэгээд хэзээ нисэх хэрэг вэ ?

-Ирэх сард

Хэзээ эргэж ирэх вэ ?

-100 жилийн дараа

Эх дэлхий маань 150 жилийн дараа мөхнө.

Хэрэв тэд эргэж ирээд

Бид тийшээ нүүвэл 50 жил бага хугацаа биш үү

-Үгүй дээ амжина.100 жилийн дараа бид техник технологийн бүр ч илүү дэвшилтэд хүрнэ.

100 жилийн дараа  бид амьд байхгүй шүү дээ.

-Бидний үр хүүхэд ,үр удам маань амьдарнаа тайвшир.

За за больцгооё.Наад урдахаа уу...

                                                          

                                                                    2



... Сэрж ядна.Нүдээ нээлээ.Гадаа үл мэдэх чимээ.Босож уух юм хайсан боловч юу ч алга ширээ сандал бүгд алга. Хоёр найз нь ч алга.Гэр гэртээ очиж унтцгаасан биз.Цонхоор харлаа юу вэ ??...Хоёр нүдэндээ итгэсэнгүй.Үл таних хувцас хунарчгүй хүмүүс гудамжаар алхана.Хачин хэлбэр дүрс хийцтэй барилгууд.Утаа ч үгүй машинархуу юмнууд гудмаар өнгөрнө.Тэр байтугай хүмүүсийн царай зүс...танил юм юу ч алгаа.Үл таних орчин ...Үл таних орчин.Энэ чинь юу вэ ? Би зүүдэлж байна уу? Зүүдэлж байна гэжүү гэж өөрөөсөө асуулаа.Толинд харлаа.Царай зүс нь хэвээрээ нүд нь жаахан хавджээ.Би зүүдлээгүй дээ.Гадагшаа гүйн гарлаа.Үл таних этгээд хачин хувцастай хүмүүс үл таних орчин.Энэ чинь юу болж байнаа.Гудамжаар холхих хүмүүс Петийг гайхан харж өнгөрцгөөнө.Хачин хэлбэр дүрстэй машинархуу юманд хүмүүс сууцгаан одно.Пет гайхан балмагдахын эрхээр гудманд яваа хүнээс юм асуусан боловч тэр юу ч ойлгосонгүй бололтой толгой дохино.Түүний хэлж ярьж байгаа үгсийг Пет ойлгосонгүй.Бүүр балмагдаж орхив.Этгээд сонин хэлбэр хийцтэй аврага барилга байгууламж,таньж мэдэхгүй хүмүүс ...үл ойлгогдох хэл яриа.Бурхан минь юу болж байнаа хэлээ ч...Пет сөхрөн суулаа.Тэрээр тэнгэрээд харж урд урдаасаа ихээр хачин ихээр гайхав.Тэр эв хавгүй хэлбэр дүрстэй хачин хар юм чинь юу Нар уудаа.Петийн дотор харанхуйлж...



                                                                     3



Золгүй Пет 100 жил нойрсжээ.Түүнийг сэрэхэд танил юм юу ч угтсангүй.Танихгүй хүмүүс танихгүй орчин.Тэр байтугай танихгүй нар угтжээ (хамгийн гайхмаар нь) танил нөхөд аав ээж амраг тэр нь ч алга.Танил юм гэж юу ч алга.Золгүй амьтан.

Пет сэргэлээ.Урьдын адил гайхан балмагдсангүй.Тэр зөвхөн чөтгөр шулмын оронд ирсэн мэт санана.Петийн зүрх шимшрэн байлаа.Бурхан минь надад туслаач.Би найз нөхөд Аав ээждээ амраг хонгортоо очмоор байна.Тэрээр өнөрснийг санахыг хичээсэн боловч толгойд нь юу ч орж ирсэнгүй.Гагцхүү бурхан минь надад туслаач гэсээр л гуйвж дайвж явлаа.Эргэн тойрны нөгөө л танихгүй орчин.Тэр золгүй амьтан явсаар Перамид хэлбэртэй байгууламжинд тулж ирлээ.Тэр хананд хас...хас...тэр тэр латин үсэг.Пет тогонд цохиулчихсан юм шиг гүйн орлоо.Сүрлэг тансаг нэгэн аялгуу.Энэ чинь Бетховен.Бетховены IХ симфонь...Тэр зураг чинь Пушкин.Тэр цаадах нь Чингис...сэтгэл нь ихэд хөдөлжээ.Энд Бетховен IХ симфонь эгшиглэж байна.Пушкины тансаг яруу шүлгүүд сонсогдож байна.Ямар аугаа вэ.Тэр Жокандо...Тэр Давид...тэнд түүхэн он дарааллын бичиг Орос,Англи,Франц,Хятад,Испани,Монгол,Япон...хэлээр.Пет алмайран уншлаа.

...

3647 он.Аккара гариг руу Сансрын хөлөг хөөрөв.

3699 он.Дэлхийн улсууд нэгдэв.

3749 он....

3749 он.3749 он гэж үү.

Аккара Сансрын хөлөг ,хоёр найз,хундага дарс өнгөрсөн явдлыг санаад Пет аянганд цохиулчихсан юм шиг хачин их айдас хүйдэст автав.Бүх юм тодорхой.Би тэгээд 100 жил нойрсчихлоо гэжүү.Хоёр найз,танил нөхөд,төрөл садан,амраг бүсгүй минь бүгд байхгүй гэжүү...

Бодь модны дор гансран зогсоо Пет шиг золгүй амьтан энэ орчлонд байсангүй.Ямар аймар тарчлаан бэ.Петийн сэтгэл айдас хүйдэс тарчлаан тэр гансран байгаа золгүй хүнд амьдрах итгэл байна гэжүү.Петийн ганц хүсэх юм үхэл.Сэтгэл зүрхээ урах тэр тарчлаан айдас хүйдсийг дарах шидэт эм үхэл үхэл намайг аваач.



                                                                                4



Үхэгсэдээ оршуулж байна.Уйлахын оронд инээмсэглэцгээнэ.Уярах өрөвдөх хүний тэр эрхэм чанарууд үгүй болсон гэжүү.Хүмүүс үхэгсдээ инээж үднэ.Пет өвгөн л сэтгэлдээ ганцаараа уйлах ажгуу.Пет өвгөн сэтгэлээр унасан үедээ “Дэлхийн музейд” ирж сэтгэлээ тайтгаруулна.Бетховены симфонь сонсож эрч хүчээ авч Пушкины шүлгүүдийг өөрөө өөртөө уншиж өгч бүр уйлдаг байлаа.Үл ойлгогдох бичиг хэл нь дэлхийн ууган үндэстний Монгол хэл юмсанж.Зуухан жилийн дотор бүх юм ингэж хурдан өөрчлөгдсөн гэжүү.Пет өвгөн заримдаа гайхдаг байлаа.Хүмүүс ном уншихын хооронд мэдээлэл л цуглуулна.Ном хэмээх хүн төрлөхтөний оюуны их бүтээл зөвхөн “Дэлхийн музейд” л хадгалагджээ.Тэр байтугай Эйнштейний “Харьцангуй онол”Архимед,Ньютаны хуулиуд,Дарвины онол,Буддын соёл зөвхөн дурсгал болон хадгалагджээ.Хүмүүс зөвхөн сансарын эрин зуунд л амьдран байлаа.Эрин их нүүдэл эхэлжээ.Хүн төрлөхтөн эх дэлхийгээсээ нүүж байна.Эх дэлхийн маань оршин байх нас нэгэнт дуусжээ.Харин хүн төрлөхтөн оюун ухааны ачаараа сансарын уудамд мөнх амьдрасаар.Хүмүүс эх дэлхийгээ орхин өөр гариг руу.нүүдэллэж байна.Харин Пет өвгөн л ганцаараа явахыг хүссэнгүй.Хойч үеэ үдэж Пет өвгөний хэлсэн үг энэ байна.

Би явахгүй.Би эх дэлхийдээ үлдэнэ.Би эндээ эх дэлхийдээ үлдэнэ.Хойч үеийг минь сайхан амьдруулахыг бурханаас би гуйна.Аугаа их өнгөрсөн үеэ хайрлаж яваарай үр сад минь Бетховныг мөнх эгшиглүүлж,Аугаа их Пушкиныг уншиж,Чингис хаанаа дурсаж яваарай.Эх болсон дэлхий маань сөнөсөн ч хүн төрлөхтөн мөнх үлдэнэ.Хүн төрлөхтөн үүрд мөнх.Пет өвгөн үр хойчыг үдэж мөхөж сөнөж буй дэлхийн хамгийн сүүлчийн модны дор өвдөг сөхрөн сууж өнийн явдлыг дурсаж нулимас бөмбрүүлж байлаа.Эргэн тойрон сөнөж буй орчин гагцхүү мөнх тэнгэр л цэнхэртсээр авай.

                                                                                                                  

                                                                                                         2004.05.11-16





Бичиг ном цэгцэлж байтал бүүр алин дивангарийн нэг ийм хөөрхөн бичвэр байхаар нь сийрүүллээ.Хөөрхөн л юм.Ганц цэг таслал өөрчлөлгүйгээр шүү.Одоогийн солиот Бэгтэрийн ганц үг үгүүлбэр нэмэгдвэл хог болж хувирна шүү дээ гэж бодоод бас нэг хоёр хөөрхөн шүлэг байна дор буулгая.

Балчир сэтгэхүй- Балчир шүлгүүд

Алсад цэнхэрлэх уулс

Гүн шөнийн оддыг

Амьсгаа даран ширтдэг би

Чив чимээгүй таашаал

Сэтгэл гэгэлзүүлсэн аяс

Миний сэтгэлийн жаргал.



“Үгсийн амууг тариалагч учраас үхэхгүй би үүрд амьдрана” Фирдосу

Фирдосу үхээгүй,үлчирч муудсан биеэ авсанд оруулж

Үзэл санаагаараа нь өнөө харин од болон гялалзана

Явуу үхээгүй ээ

Яруухан уянга.сэрэл мэдрэмж нь

Ганц агшин-Шүлгэндээ үлдсэн

Балбар найрагч үхээгүй

Омог бадрангуй дүр зураг гэгээн хүсэл

Өнөөх-Шүлгэндээ үлдсэн

Би магад үхнэ

Бие маань үхнэ

Бие маань хумхын тоос болно

Харин ганц энэ агшинд л би үлдэнэ.

Иймэрхүү хөөрхөн хөөрхөн юм бичдэг л байж дээ чааваас.Гүй ээ тэгээд доог тохууны л юм болох болохуй юм хуна тамина ичихгүй улайхгүй л тавьчлаа шүү.Гүй ээ тэгээд учиргүй том юм яриад аманд том салаавч өмхүүлчих гээд байдаг .Зарим нэг хүн зон нигуудыг хүн зон нигуу болоогүй байхад нь салаав ч шиг юм бичиж явжээ хөөрхий.Хэ хэ

Wednesday, May 2, 2012

Өгүүлбэртэй бодлого

Сайхан бүсгүйн гэгээнд уусан юм л даа.Сар гартал алхсан юм л даа.Дорнын цагаан саран мандсан байсан юм л даа.Тэгээд зөөврийн тэргэнд сайхан бүсгүйг суулгаж өгөөд зогсоогоороо үлдсэн юм л даа.Утас дуугарсан юм л даа.Авсан юм л даа.Анд минь чамайг хүлээгээд хөшөө боллоо гэсэн юм л даа.Жуков орсон юм л даа.Яах уу дээ уусан юм л даа.Тулж суугаад туусан юм л даа.Тэгээд гарсан юм л даа.Унааны мөнгө кармаалаад салцгаасан юм л даа.Дорнын цагаан саран дор сайхан бүсгүйн тухай бодож алхсан юм л даа.Замаараа хамаг мөнгөө хүнд тараачихсан юм л даа.Тэгээд яахуу дээ муу байна л даа.Жижгээ миний хөгшин тоондоо сайн шүү дээ.Хоёр хоёрын хэд билээ.Дөрөв таван зуу.Наад Төрөө өөр мэддэг таньдаг хэн байна.Хамжаад бод за юу хариуг нь гаргаад надруу залгаарай.Туулын бургаас орохуу байгалийн юмыг байгальд нь туух уу.Тулга орох уу.Зориулалтын юмыг зориулалттай газар нь хусах уу сайн бод.Хариу гардагтаа л бодлого байдым шүү гүйцээ.

Monday, March 26, 2012

Õàâàð ñýðýõ¿é

  МӨРӨӨДӨЛ

Хүүхдийн инээд мэт нялх цасанд

Хүрч чадалгүй хайлуулахыг хүснэм

Хүмүүний хар сэтгэлийн сайхнаар

Хаврын цасанд дарагдахыг хүснэм

 Хүслийн нулимас бодлын таталбараар

Хүүхний сэтгэлд уусхыг хүснэм

Залуу насны уярал хөгөлсөн

Ямар их хүсэл вэ?

Идэр зүрх үүрэндээ нялхраад

Дасгаж болдоггүй хорвоо вэ?

                                                                2012.03.21     УБ.

                                                                                     БУРХАНЫ НҮД

1

Нүдээн аниад, алгаа тосдоо охин минь

Алган дээр чинь алгаан тавиад

Амьдралыг өөрөөр хармаар

Нүдээн аниад, нүдээ нээдээ охин минь

Нүдэнд чинь уусаж

Нүглээн хармаар

2

Алгаан дэлгээд, алгаан хавсардаа охин минь

Алган дотор чинь цас болон ороод

Хурууны чинь завсраар хайлхыг хүснэм

3

Нүдээн аниад, алгаан хавсраад

Завилж суугаач охин минь

Сэтгэлээн  би чамаас авах гэсэн юм.

                                                2012.03.06 – 03.25     УБ

Хадаа дүү нүүр харилцуураар огцом орж ирээд Бэгтэр ахаа хавар болсон онгод ороод гэж байна.Нүүлгэн эргэцүүлбээс түүний зөв болой.Гоо охид хувцсаа нимгэлэх гол урсах чимээ цагийн аялгууг чимэн айсуй буй байх бяцхан дэгс яруу хүүрнэхэд сэрүүн лаврин дор гүн ухааны усыг гүн ихээр хүртэх цаг болжихуй гэж цугаар нөхдийн сураг гээд даруй дэгс хүүрнэхэд гоо охидын үзэсгэлэнд шүтэн шүжрэхүй хийгээд гол мөрөн гол мөрнөөрөө урсах чимээг шүлгээрээ сэрэх,нэнд яруу талбихуйд яруу найрагчид яруу найрагаа туурьдаж яруу найрагчийн бийрэн дор ертөнц даяараа яруухан болж тэнгэр дуугарч бороо асгарнаа...Баяраа яруу найргийн хавар ирлээ гээд байсан.Ер хавар гэдэг шинэ сэрэхүй үлтгэш үгүйн хөөр баяслыг бүтээхүйн онгодоор илэрхийлэхийн шинэ сэрэл мэдрэмж сэлтэд тэргүүн тэмтрэгдэх урин сэрэхүй буй за.Гоо үзэсгэлэнг шив шинээр харах Яруу найргийн хавар ирлээ.Эрхэм дүү чинагш мөр тэгш санаа уужим тэгш мөсөнд тэрэг саадгүй зорчихын адил лугаа мөр шад,сайхан охидын хиргүй тунгалаг гэгээн оршихуй,гэгээн оршихуйг оноон тусгаж яруухан яруу...онгодын зараалаар тархины бядыг сочоом олон шүлэг тэрлэтүгээ.Тийн үвтэгш чадваас чиний яруу найраг зүрхнээ агч найлзуурын модноо тусагч сарны туяа адил чинагш үүрдийн тусгалаа олном зээ.Мөн тийн бүхий цаг дор нөхцөл бүрдэж цагийн гэгээ баяслын гижиг үгтээх аваас бүхий цаг дор цагийн гүн зүүгээр барим тавим баримжаалагдах хоосон чанар хийгээд хоосон чанарын онолт завсар үл үзэгдэн найгах найгах тусмаа үл үзэгдэх үзэгдэх тусмаа үл үзэгдэх яруу найргийн...сэрэл мэдрэмжийн...ертөнцийн хуучин гүүрэн дээр шив шинэ дуу аялан гоо үзэсгэлэнгийн яруу дүрийг бийрлэн ах нь чамайг хүлээх л болно.

      

                                                                                                           Хас Бэгтэр
            

Friday, March 9, 2012

                                                                  ЭР ҮГ

                                                                   /эсээ/

                                                                                                           Онжавууддаа зориулав




ЭХ ОРНЫ дуудлага өвөртллөө.Сумын захиргаан дээр дуудаж байна гэнэ орлоо.За дүү хүү чамд цэргийн зарлан ирсэн явахуу? алба сайхан ш тээ гэж байна.Засаг даргын гараас үг дуугүй шүүрч аваад албатай нь алба ажилдаа сургуулийн хүүхдүүд хичээл номондоо ороод өглөөгүүр нэгээхэн хэсэг сумын төв анир чимээгүй болчихдог доо.Захиргааны хаалгыг чанга гэгч нь хааж үүдэнд нь гарч ирээд хашгирлаа цуурайг нь дотроо татаж ирээд сэтгэлдээ чангаас чанга хашгирсан юм.Чин зүрхний элдэв янзын хийдэлгүй тийм...Захиргааны гадаах хэдэн модноос сүрэг болжмор цочсондоо дэрхийн нисэх л...Тэр өдрийн наран тунгалагахан нар байсаан...Дөнгөж хөөрч эхлээд тэрээхэн хооронд тэнгэр нэг л цэлмэг агаар тунгалагашаад ирдэгийг хэн хүн мэдэх байх.Тийм л цэлмэг тэнгэр шиг сэтгэл зүрх хиргүй тунгалага анхил танхил арван найман насны минь хавар аа...Тэр өдрийн наран миний сэтгэлд мандсан нар хоёрын аль нь хурц байсныг...Тэр нэг өглөө миний сэтгэлд тэр л догдолж хөөрч байсан өнгө төрхөөрөө амьдралын минь,дурсамж дурдатгалын минь хаврын эмзэг хөрснөөс ургасан анхны яргуй шиг үргэлж нандин сайхнаараа үлдэж дээ.Хормын газрыг хоромд нь бараад ахын үүдээр шуурга шиг амьтан явж орлоо.Яаав юу болвоо? гэхэд дүү нь цэрэгт явнаа л гэлээ.За эр хүн болох нь дээ миний дүү гээд ах татаж ирээд үнсэж байна.Эгч дурамжхан миний дүү шиг толгойтой хүүхэд сургуульд яваа цэргээр яадаг юм  л гэж байна.Дүү нь явнаа л гэлээ.Ээж бас дурамжхан аав минь цаанаа л нэг бахархсан харцаар нүдэндээ инээд тодруулсан шигээ хүүгээ цэрэгт мордуулнаа гээд адууныхаа сор хүлгийг уяан дээрээ хантрайтаж дэлийг нь сумлан засах л...Бага байхад цэргийн зарлан дуудах өвөртөлсөн ах нар аргамаг хүлгийн туурайн чимээ цахилуулан дөрөө харшуулсан шиг уяан дээр бууж аргамаг хүлгийн туурайн чимээг сэтгэл зүрхэнд минь тамгалж,дөрөөн чимээ нь алсран алсарсаар хэзээ нэг эд нар шиг болох болдоо хурдхан л том болох юмсан гэдэг мөрөөсөнгүй бодлын минь хэтийг цахиж өгөөд одох л...Орж гаран догдлоостой одоо ингээд өөрөө нутгийн ах нар шигээ аргамаг хүлгийн туурайн чимээ цахилуулан нохойг нь хориулж үеийн охидын ичэнгүйрсэн харцны өмнө эр хүн шиг,эр хүн болсон гэдгээ харуулсан шиг үүдийг нь сөхнөдөө гэж бодохоос...Бага л байхад даа цэвэр ичимтгий нутгийн эгч нарын яриаг хулгайгаар энэ тэндээс сэм сонсоход нөгөөх чинь цэрэгт явна гэсэн эсвээс нөгөөх мангар хар Тулгаа чинь одоо халагдаж ирнэ гэсэн ямархуу болоо бол...энэ тэр гээд хайртай залуугаа цэрэгт модуулсан нь цэвэр ичимтгий зан шигээ учрал уяслын нандин болзоогоо энгэрийнхээ товч шиг сэтгэлдээ үнэнчээр хэнд ч тайлж,хэнд ч тайлагдахгүйгээр зангидан хүлээж,хайртай залуугаа цэргээс ирэхийг нь...сэтгэлдээ нандинаар хадгалсан учрал уяслын нандин болзоогоо,энгэрийнхээ товчыг тайлахаа тэсэн ядан хүлээдэг тийм нэг тунгалага цагийн зурвас үеийг би мэдэх юмаа.Тонгорого шиг сайхан залуус өргөө гэрээ барьж нутгийн минь сайхан эгч нараар өрхөө татуулж гол усаараа нэг найрлаж нутгийн минь айл нэгээр нэмэгдэн хоёр хос гэгээн хайрын дөлөөр бадмалсан тулга юугаа бадрааж өрх үүсгэн зэл сунгадагсан.Тийм л сайхан гол усныхаа айл өрхүүдээр хүлэг юүгээ унан дөрөө харшуулсан шигээ үеийн нөхөдтэйгөө нар зөв тойроод мордох сайхан л юм байдаг юм билээ.Нутгийн өвгөд урьд өмнөхөөс нэг л өөр хүндэтгэлтэй хандаад л шимийн юм дөхүүлж үг сургаалаа айлдан хүний өөрийнгүй духан дээр минь үнэрлээд л үлдсэн тэр л дүр зургийг бодохоор аньсага чийгтэн аргамаг хүлгийн минь үүрсэлт талдаа намайг дуудаад байх шиг болдог доо.Одоо нутгийн минь улаан дээлтэй өвгөд бүгд уужмын саруул огторгуйдаа оджээ.Тийм л миний мэдэх зурвас үеийн сүүлч дээр үеийн охидын ичэнгүйрсэн улаан хацар нь уламч улаан болсон шиг хэлэх гээд хэлж чадахгүй байгаа үгээ хэн хэндээ нүдээрээ хэлээд албандаа мордоцгоох л бид...Хүнд гар байсаан би нуухгүй хошуу нутагтаа л ширүүн гаруудын нэг байсан.Сумын клубын хаалган дээр бүжиг таанз эргэх гээд залуус орох гэхэд нь хаагаад зогсчиход орж чаддаг надад ойртдог аавын хүү ховор байсныг миний мэдэх олон аавын хүүгийн оодроо нь ихсээгүй бол хэлэх байх.Омгоо даруулж явсанаа мэдэх бол мэлзэлгүй хэлнэ.Хошуу нутагт надад халдаж явсан аавын хүү тийм ч олонгүй гэдгийг халдаж явсан нь ханилж л үлддэг нь эрчүүдийн ёс гэдгийг мэддэг цөөхөн аавын хүүг би бас мэднээ.Хулигаан явсаан би нуухгүй хар мянган зодоон хийж балбахдаа балбаж балбуулахдаа балбуулж явсан.Би тэгж худлаа хулигаан царайлж яваагүйээ.Цусаараа нүүрээ угааж цусаар нь нүүрийг нь угаалгаж ч явсан.Хэвтэрт орж хэвтэрт оруулж ч явсан.Би хэзээ ч хэнээс ч айж хэнд ч долигнож долдойдож хүн чанараа худалдаж хүн чанараа гээж яваагүй явах ч үгүй энэ бол миний өөртөө тавьсан эрийн тангарага.Дээрэнгүй бардам зангаасаа болж буруудаж явсануу гэвэл явсаан нуухгүй.Сургуулийнхаа захирлыг барьж авч зодоод чаддаг юм бол намайг одоо хөө гээд гарын үсэг зуруулах гээд зурахгүй болохоор нь амруу нь чихэж л явсан миний л буруу байсан.Дандаа ядарсан дорой нөхдүүдийг өмөөрч явж бурууддаг байсан юм.Багш нарын зөвлөлийн хурлаар сургуулиас хөөх шийдвэр гарахад энэ хүү та нарын хажууд бурхан та нар эхлээд намайг хөө гээд хөгшин багш минь хэлэхэд олон багш нар хөөх хүүхэд биш гээд зогсож байхад би нулимсаа унагааж зогссоноо мартаагүй,зогссоныг минь надтай хамт шийтгэл сонсож байсан нөхөд ч мартаагүй байгаа.Миний хатуу занг тийм л уяхан ухаантай хүмүүс зөөллөж ирсээн.Уул хадаар тэнэж бясалгал хийж хээр гадаа хонож зодооны урлагаар хичээллэж иогд суралцаж гал хутга залгичихдаг ер нь чигээрээ зам тавь л гэдэг байлаа.Бардаж явсан онц сурдаг байсан заавал улсын сургууль авна гээд авч чадаагүй хэдхэн оноо дутчихсан юм.Нэг шалгалтнаасаа хоцорчихноос болоод...шар гозойгоод нүдэндээ нулимстай хоёр гурван сургуулийн урилгатай байсан ч тоогоогүй гэрийнхэн явуулна л гээд би явахгүй ээ л гэсэн.Хүнд бардам зан илүүддэг л юм шиг билээ гэхдээ миний бардам зан нэг их буруу зүйлрүү хөтлөөгүй.Хожим Дүрслэхэд орохдоо ганц чоно зурж очоод би энэ сургуульд заавал сурах ёстой хүн л гэсэн би бардам байсан.Олон сайхан хүмүүс намайг дэмжсэнийг би мартаагүй мартахгүй.Тэдэндээ би өртэй үлдсэн.Би уран бүтээлээрээ тэр өрөө төлнө гэж боддог.Их сургуулийн гудманд хэлхэлдэж явдаг миний уран бүтээлч анд нөхөд намайг үнэлж цэгнэдэг хүн бүрийн өмнө би уран бүтээлээрээ өрөө төлөх болно.Тийн гэртээ бүтэн жил аав ээжтэйгээ байсан даа гурвуулахнаа бусад нь тал тал тийшээ дүү нар хичээлдээ гээд л хүний эцэг эх гэдэг хүнийг ариусгадаг ариун нандин сүм байдаг юм билээ гэдгийг би тэр нэг жилийг аав ээж хоёртойгоо үдэхдээ л ойлгосондоо.Оройд гурвуулаа бур бур гээд л аав ээж хоёр минь үнэрлээд үнсээд л...Бурхны ном уншаад зөөлрөөд ариусаад л байна.Аав ээжийгээ дагаж оройд маань уншаад үйлдэл нь хүртэл ариусгадаг юм билээ хүний эцэг эхийн.Сумын төврүү ганц шагайгаагүй байж байгаад цагаан сарын шинийн найманд гараад бараг сар явсандаа хошуу нутгаа бүтэн тойрч Гулранжиндаад эцэстэй ерөөсөө лам болоё гээд хошуу нутгийнхаа хийдэд очлоо.Анх очиж байгаа нь тэр манай хийд чинь цагтаа халхын таван том хийдийн нэг Амарбаясгалант гэж ХIII-р Далай лам заларч байсан том хийд. Алдарт Дугар зайсангийн дүрээс хойш эдүгээ наймдугаар дүр нь Далай багшийн дор ном үзэж суугаа.Танил ламынхаа банагт гурван хоног унтлаа,гурван хоног тэнгэр ширтэж юм бодож хэвтлээ,гурван хоног бясалгал хийж суулаа.Есдөх хоног дээрээ жасаа хураад лам нар бөөнөөрөө ном уншихаар явлаа гэж танил ламын минь эхнэр хэллээ.Би тэр үед их үстэй хоёр гурван жил ургуулчихсан үсэндээ гар хүргүүлүүлж болдоггүй байсан юм.Би ч авхуулах дургүй аав ч дургүй байсан юм.Ёс мэдэх биш малгай толгойгүй яваад орлоо.Дугар зайсангийн төвдүүдийн хараалыг дарахдаа авч явсан сэлэм гээд их урт хүнд сэлэм манай хийдийн гол шүтээн тэрэнд л мөргөчихөе өргөөд үзэе ганц гараараа дийлж байвал лам болоё чадахгүй бол болохгүй гээд ном айлдаж буй лам нарын голоор чигээрээ алхаж очоод сэлмэнд мөргөчихөөд нэг гараараа арай ядан дааж байна.За би ямар ч байсан буруу зүгийн хүн биш байна гэж бодоод сэлмээ тавьчихаад эргээд харахад нөгөө лам нар маань бүгд над руу гайхсан харцаар харцгааж байдаг байгаа.Тэгсэн аа ловон лам нэг муу шар шимжилсэн авгайтай хөгшин за хүү минь хамаа замбараагүй ном уншиж байхад ёс бус юм хийлээ гэж байна.Би ч гарч явсан лам нарын голд зогсож байгаад тойруулж харлаа ихэнх нь зүс таних лам нар хэдэн шавийг бодвол бүгд авгайтай дургүй хүрээд явчихлаа.Аа намайг чинь ёс мэддэггүй энэ тэр гээд тал талаас жиг жуг гээд шуугалдаад байна.Тэгэхээр нь хойлоогоо засаж байгаад яг ингэж хэлсэн “Та нар энэ ариун номын ордонд хошуу нутгийн минь ариун сүм хийд сүсэгтэн олны минь итгэл сүжгийг ингэж гутааж болохгүй ээ.Шөнө нь авгайгаа янзалчаад өдөр нь амьтны тусын тулд гээд буян ном унших чинь гээд” санахгүй байна иймэрхүү цаашаа бас хэдэн үг хэлсэн санагдана.Хэлж тавьчихаад шууд л гараад алхсан миний сүжиг буураагүй бол би лам болох л байсан юм.Хүрээний утаснаас эгч рүү дүү чинь амьд хүрээн дээр байна ирээд ав л гэсэн дээ.Сүүлд хамаатны лам танай хүү чинь ёс бус аашилсан гэж аавд хов хүргэсэн байсан.Аав загнах аядсан.Иш аав минь авгайтай ламаар ном айлдуулуул ерөөл биш хараал болно шүү хойд насанд цөвтэй ч байж мэднэ.Авгайгаа биш бурхнаа тахидаг л лам байвал зүгээр биш үү гэсэн аав ч ойлгосон байх.Дуугуй л байсан.Үнэндээ авгайтай ламыг ямар лам гэдэг юм.Нутгийн хийдийн лам нар бүгд авгайтай болсон байна лээ.Гэгээнтэн минь нэг учир явдлыг нь олох байлгүй дээ.
Ингэж лам ч болоогүй сургуульд ч яваагүй ерөөсөө хэдэн жил ууланд амьдрая гээд аав ээжээсээ гуйгаад зөвшөөрүүлж чадаагүй цэргийн зарлан анх удаа аваад шууд явсан түүхтэй юмаа.Аймаг дээр ирж нөгөө сүрхий үсээ хусуулсан эгч минь аваад явсан сүүлд аав минь нутгийн уулан дээрээс хийсгэсэн гэдэг.Хүүгийнхээ үсэнд ч тэгж хүндэтгэл үзүүлдэг эцэг ховор бизээ.
Эх орноо гурван жил байсан ч гучин жил байсан ч эр цэргүүд нь манах л байх.Хүмүүс ярьдаг л юм нэг жилийн цэрэг юуч вэ гэж.Миний андууд миний онжавууд хэдэн жил ч байсан эх орноо манах аавын хүүхдүүд байсан.Бид албаа хаасан төрийнхөө эх орныхоо даалгавраар заасан хугацаанд л үүргээ биелүүлж албаа хаасан гэж би боддог.Гэхдээ гурван жилийн дэглэм энэ тэрийг яаж гүйцэхэв гэхдээ цэргийн алба бол алба л байдаг.Бид сүүлд албандаа байхад минь эр цэргийн албыг хоёр жил болгоё гэж нэг хэсэг ярихад нь хамгийн их дэмжиж гарын үсэг цуглуулж л явсан аавын хүүхдүүд шүү.Цэрэг нь цэрэг шиг дарга дарга шиг байсан зурвас үеийг би дуулж мэдэх юмаа.Цэрэг нь цэрэг шиг дарга нь дарга шиг байсан зурвас үеийн сүүлч дээр бид албаа хаасаан.
Машины тэвшин дээр газар газрын аавын хүүхдүүд дуу нь сулран суларсаар чимээгүй болон ангийн үүдээр орж явчихна.Сумаас газар газраас нэг том амьтад гарч явсаар аймаг хот гээд жижгэрч явсаар тэр шүү дээ.Сумд комиссонд орлоо.Аймгийн цэргийн штабын дарга ирчихсэн шалдлаа л тойроод яваад байлаа эгч авч үлдчих гээд болдоггүй ахаа эгчээ би явна шүү гээд нөгөө улсуудаасаа гуйгаад байдаг.Чи бол асуудалгүй хамгийн түрүүнд явна гэцгээх.За хамгийн сүүлд штабын дарга дээр очиж тэнцсэн гэсэн тамга даруулна.За чи нөхөр Чингис хааны дүрд тоглох гээд үсээ ургуулсануу л гэж байна.Тиймээ л гэлээ пад тамга дараастай аймаг дээр учирнаа хоёулаа гэлээ.Аймаг орлоо штабын дарга за Овоот руу явах уу? гэж байна.Ахаа би говьд очиж гүрвэл болмооргүй байна гэлээ.За тэгвэл би чамайг найзруугаа захиад явуулчихая Өвөрхангайн 256-р анги яв гэлээ.Гүй ээ ахаа би хот ч биш хөдөө ч биш газар очмооргүй байна гэж үнэнээ л хэллээ.Бас шийртэй эр байх нь үгэнд орохгүй ээ гүрвэлч болохгүй юу ч болохгүй гээд янзгүй харж байна яв гэж байна.Хоёр хоноод аймгийн талбай дээрээс тал тал тийш нь ачлаа ашгүй Овоотруу нэр алга.Өвөрхангайн цэргүүдийг маргааш ачна гэнэ.Бас байсангүй.За хааш нь цөлж алдаг бол ухааны юм бодож байтал нөгөө ах дуудлаа за хө би чамайг хотруу томиллоо наад үсээ засуулаарай засуулахгүй бол хот орохоосоо өмнө хоёулаа зодолдоно шүү гэж байна.Уухайн тас үсээ машиндуулж аваад хяргуулсан хонь шиг цагаан толгойтой болчихож билээ.
Тийнхүү томилогдсон ангидаа орж ирээд шууд халуун ус руу туугдаж ороод гарч ирэхдээ хэдэн хувцсаа бөөгнүүлж аваад хувцасны складруу маршилна.Дотоожноос өгсүүлээд хуу солино.Нэг нэгээр нь өмс ч зогстол нэг халамцуу нөхөр Баян-Хонгорын гөлөгнүүд байна уу? Урагшаа тав алх гэлээ.Урагшаа алхтал за гөлөгнүүд минь нутгийн нэр баастуу хаа ч явсан Хонгорын халхууд халтартаж яваагүй шүү гэж хэлээд бидэнд яг таарсан сайн хувцаснуудаас сонгож өмсгөж өгч билээ.Хожим тэр ахмад бид хоёр ёстой ах дүү болсон доо.Тэгж нэг цэрэг болсон түүхтэй.Тангарага өргөсөн шөнөөс л ах нараараа балбуулж эхлэнэ.Шалдан казармын голоор ирийтэл жагсчихсан дуртай нь ирж цохиод бүтэн хоёр сар шанаа битүү хөндүүрлээстэй явна өдөр бүр шанаа авна.Сүүлрүүгээ тоохоо болино.Тэрний хажуугаар салаа салаандаа дээгүүр гарч ирэх гэж ёвролцоно.Эхэндээ бүгд шаланд сууж байгаад сүүлрүүгээ босоо үлдэх нь үлдэж бусдаараа зүлгүүлнэ дээ.Олон эрчүүлтэй газар ганц үйлчилдэг хууль бол чадах нь чадаад чадахгүйнх нь хохь болдог тийм ганц хууль.Бэгтэр хөх зүү хөндлөн барьж үзээгүй сураагүй зэргэлдээ орныхоо он жавынхаа гутлыг нь тосолж өгч захныхаа даавууг хадуулна гутлыг нь гялалзуулдаг болохоор манай хүн ч сайхан урамтай оёно.Уулын мод урттай богинотой улс амьтан сайнтай муутай.Гоожуур нь ч байна доожоогүй нь ч хулчгар гөлөгнүүд ч байна орон шоронгийн хүнд гарууд ч байна.Ер нь миний чацуу арван найм естөнгүүд цөөхөн дандаа хорин хэдтэй булиа булиа залуус.Аргыг нь олно доо арга нь олдоно доо.Нөгөө дунд л байна гэдэг шиг дундыг бариал чимээгүй яваад байлаа.Би их ажиглалт хийдэг байсан юм.Магадгүй тэр ажиглалтынхаа хүчинд л дээшээ гарч ирсэн гэж боддог.Хэнийг яаж цохихуу сул тал нь хаанаа байна гээд энэ ер зоригтой юу үгүй юу гээд юухан хээхэн дээрээс нь олоод харчихна.Шинэ цэргүүдийн дунд барилдаан боллоо.Би ч нэг биеэр дунд зэрэгтээ л ордог байсан.Намайг харахад бол энэ ч дээ л гэмээр байсан байх.Баавгай шиг амьтад байнаа.Хүнийг нэг ямарч нөхцөлд багцаа мэдэж болдог доо.Миний шөрмөстэй гэж харж байсан арван залуу үлдэж байсан тэдний хэд нь сүүлд салаа салаандаа тодорсон юм даа.Тэр барилдаанд би тороогүй түрүүлсэн ёстой аагархаж омгорхож дийлж барилдаж түрүүлсэн юм.Жоохон айж бэргэх янзтай байсан нөхдүүдээ яг л олж харсан сул талаар нь  хувцасных нь товчыг ханзалж өргөж дарж унагаж ахиж босгож ирж унагаж зүрхэнд нь шар ус хуруулж түүнээс хойш миний он жавуудаас миний өмнөөс хэн ч сөргөж байгаагүйг би бардам хэлнэ.Улсын наадмын дэвжээн дээр зодголж л явлаа.Он жавуудтайгаа олон ч зодоон хийсэн тавуулаа дайраад ирэхэд тэлээгээ эргүүлээд дунд нь босоо үлдэж байсан түүх надад би миний онжавууд мартаагүй бол хэлнэ байх.Завханы Баярцогт гээд надаас нилээн ах би хоёр цэргээс л үнэнийг хэлэхэд бэргэдэг байсан нэг нь Аргасан гээд өндөөр нөхөр улсын боксын идэрчүүдийн аврага бид гурав нэг салаа.Аргасан бид хоёр ганц гар зөрүүлээгүй.Бид гуравуулаа түрүүч болсон.Хэн хэнээсээ бэргэдэг байсан бүүр халагдахынхаа өмнө нэг зодолдох гээд би бол үзнээ л гэсэн мань хүн надад хэлсэн хоёулаа бүтэн жил зодолдоогүй явж ирчихээд одоо хоёрын хооронд гэж хэлсэн би бол эрийн хуйх байна даа чи бид хоёрын дунд дуусаагүй дурсамж болж үлдэхнэ дээ л гэж хэлсэн дээ.Үзвэл үзэх л байсан бид...Баярцогт бид хоёр харин үзэхдээ үзсэн шиг үзсэндээ.Гэхдээ хэн хэнийгээ бараагүй нэг өдөр хог цэвэрлэх гэж байгаад муудалцсан юм.Манай салаан орлогч Баярцогтод биднийг хариуцуулаад үлдээсэн юм.Үнэн дээ дарга энэ тэр байхгүй бол бид чинь ёвролцоод гөлөг нохой дээрээ тулаад ирнэ шүү дээ.Хог цэвэрлэнэ цэвэрлэхгүй гэсэн тиймэрхүү юмнаас болж хоёулаа хоёр хоёр цохилцоод салсан казарамд хоёулаа арай зодолдолгүй хэд хоног мөрлөлцөөд яваад байлаа тэснэ тэснэ гэхэд яаж тэсэх юм бэ.Өдрийн хоолны дараа казарамдаа орж ирчихээд орлогчоосоо гуйлаа бид хоёр нойл орж тамхи татчаад ирэе гэж.Орлогчынхоо итгэлийг олчихсон орлогч нар ч гайгүй цэргүүддээ ганц нэг боломж олгодог болчихсон тийм байсан үе.Нойл ороод хоёулаа тамхилж зогсохдоо хаана зодолдохоо яриа л зогсож байж билээ.Хэн хэний маань гар жоохон чичрээстэй гэхдээ тэрийгээ мэдэгдэж болохгүй.Жорлонгын гурван банз хуу татаж унагаад туулын эрэг дээр ангиас хоёр зуугаад метр газар гол гатлаад бургас орж нэгнийгээ өлгөнө ухааны юм ярьж явтал гол үерэлцэн гатлах аргагүй.Наад эрэг дээр нь цээж нүцгэлж байгаад ёстой эр хүн шиг энэ эргээс нэг нь харина нэг нь энэ голд шидэгдэж үхнэ гэж тангарага тавьж байгаад үзсэн.Ёстой улаан галзуу хэн хэн нь цусанд бялдцан үзэж байтал Жа маань дундуур орцон салгаж чадахгүй л байсан даа.Бас муухай шүү тэр явдлаас хойш янз бүрийн зодоон харахаар баахан зүрх хальрамхай болсон доо.Харуулын цэрэг олж хараад дарга нарт мэдэгдээгүй бол юу болж төгсөхийг хэн ч таахгүй.Сахилгад гурав хонолоо хоёулаа эхний өдөр юу ч дуугааргүй хоёрдох өдөр бие биенээсээ уучлалт гуйгаад,гуравдах өдөр нь тэврэлдээд гарсан даа.Цусаараа нөхөрлөсөн эрчүүд бие биенээ ойлгож үлддэг юм гэдгийг би тэгэхэд л мэдэр ч билээ.Бусад гурван салааны нөхдийг бүгдийг нь балбана.Жагсааж зогсоож байгаад балбасан ч яасан ч дур байсан хорин гурвын салааны гурав гэж бид бас он жавуудынхаа зүрхэнд шар ус хуруулж явсаныг миний онжавууд одоо оодроогүй бол мартаагүй бизээ.
Ер нь цэрэгт нуснууд л доод оны цэргүүддээ дээрэнгүй ханддаг юм ш тээ.Гайгүй гарууд нь нэг их дээрэлхээд байхгүй шанаа өгүүл өгсөн шиг өгчихөөд явчихана.Доожоогүй юмнууд нь өдөр болгон орж ирчихээд хөөрхөн шоглоод унана.Халуудын хугацаа дууслаа бидний шинэ цэргийн хугацаа дуусахаас сар гарны өмнөөс л “бодон жагсаал” гэж юм дуулдаад сураг нь аймар л юм дуулдана.Бодонд зогссондоо хөөрхий тэгэхнээ түрүүч нар түрүүч болж халааг нь авч үлдэх нөхдөд үлдээдэг уламжлалт ярга.Ёстой үхэхээс наагуур юмнууд гарч ирээд хэд хоног хөлөө чирч явна шүү дээ.Бид ч бас халагдахдаа “бодондоо жагсаад”гээд хүүхдүүдийг  уйлуулж л байлаа.Тэгэхээс өөр яахав үйлийн үрийн тойрог юм чинь.Тэгээд сайн ч муу ч муу халуудыгаа үдэж өгөөд маргаашнаас нь нуруунаас минь нээх хүнд ачаа аваад хаячихсан юм шиг цээж хөнгөрөөд нэг хэсэгтээ л итгэж өгөхгүй халуудаараа зодуулаад байж байсан нь сайхан байжуу гээд энэ тэнд хэд хэдээрээ буу халж тамхи баагуулсан шигээ эрх чөлөөтэй болцон дүү нараа хүлээгээд хэд хононо доо.Жам юм хойно.Тогооч эгч маань хэлдэг байсан юм.Халууд нь явсны дараа үлдэж байгаа цэргүүдийн бүс нь сулраад алхаа нь удаашраад ирдэг гэж.Нээрээ л тийм байсан даа.Хувцсаа яргалаад эхлэнэ.Түрүүч нарын гутлын уланд төмөр тах цементен дээр шар шар болоод дуугараад эхлэнэ.Тэрэндээ итгэж өгөхгүй талбай дээгүүр гарч байн байн хөл тавьмаар санагдаад нээрээ энэ чинь бас л сонин юм даа гэж гайхдаг байсаан.Энэ үнэн шүү.Халуудын минь үлдээсэн тэр дурсамж дуртатгал айдас хүйдэс биднээр дамжин дүү нарт минь үлдэх л ...Эр л хүний туулах ёстой зам юм даа.Эх орон гэж байгаад эр цэрэг гэж байсан цагт энэ эр улсын эр цэргийн албын өөр зуураа холбогдон үлдэх халуун халгуун дурсамж бахархал бардамлын мөнхийн тойрог хэзээ ч тасрахгүй бизээ.
Харуулд зогсож одод тоолон хонгор хонгор охидын тухай нээх уянгалгаар дуу шиг гэгээн алсын хураангуйллаас дэргэдээ юм шигээр бодон уянгалан зогсох сайхан шүү дээ.Хонгор хонгор охидоо ижий аав элгэн садан эх нутгаа эх орноо манан зогсохдоо юу эсийг бодох билээ дээ цэрэг эрс.Юу эсийг ярилцаж юу эсийг хийж алдаж онож наргиж цэнгэж гэмшиж харуусаж хөглөх билээ дээ.
Эмнэлэгт залуухан царайлаг сувилагч ирсэн өдөр бүгдээрээ нэг өдөр өвчтэй болцгоочихсон зовлон тоочоод эмнэлэгийн үүдэнд очер дараа үүсгэн зогсож л байна шүү дээ бид.Тэгээд хороон жижүүрт баригдаж галуун цуваагаар талбай хэд тойрчоод маргааш нь хашрихгүй бас л зовлон тоочоод унана.Зэрэгц камандтай байхад талбай дээгүүр бүсгүй хүн өнгөрхөд дагуулж харсаар байгаад буруу тийшээ зэрэгц болчихоод алив ухнуудаа тайчаад гэхэд талбай дээгүүр шалдан гүйж л явдагсан.Хөнжил пүүгээгээ үүрч уулаад гүйж чапа цагаантай өвлийн шөнө гадаа зогсох,хээрийн гаралтанд нэгийгээ их бууны сумнаас гал алдуулж алдчихаад хэдэн өдөр нулимстай явснаа бид мартаагүй гээд юу эс болох.Муусайн түрүүч нар л их балбуулна нэг л юм болохгүй бол салаан дарга бага даргатай харьцана.Бага дарга хариуцсан салааныхаа арай дөнгүүрүүдтэй харьцана.Тэд нь доодчуултайгаа гээд бүх юм эмх цэгц эрэмбэ дараатай.
Миний он жавууд жинхэнэ эрчүүд байсаан ямар ч юман дээр санаа нэгдэж чаддаг янз бүрийн тэмцээн уралдаанд дандаа байр эзэлдэг шөрмөстэй аавын хүүхдүүд байсан юм.Эднээрээ би ямагт бахархаж явахын учир эрийн зовлонгоо хамт эдэлж зовж жаргаж нэгэн биеийн зовлонгоо нийтийн зовлон болгож нийтийн зовлонгоо нэгэн биений зовлон жаргал болгож хамтдаа армын нэг жилийг үдсэндээ тэр юм.
Миний он жавууд миний дүү нар одоо ч надад хүндэтгэлтэй ханддаг.Муу журнууд байсан бол муу санах л байх.Тэгдэггүй юм надаар балбуулж явсан миний он жавууд миний дүү нар би та нараас хэзээ ч уучлалт гуйхгүй эр хүнд тийм ёс гэж байдаггүй юм.Чаддаг аавын хүүхдүүд байвал чадаад гараад ир гэж арми биднийг цуглуулдагыг миний он жавууд дэндүү мэднээ.Надаар зодуулж нүдүүлж юм санаж явсан бол армид гомдоорой гэж би хэлнэ.Надаар зодуулж балбуулж эр чинь сэргэж явсан бол армид баярлаарай миний дүү нар гэж би хэлнэ.Юм үнэн байхдаа л сайхан худлын сүүдэр өчүүхэн л тусвал тэр хэзээ ч үнэн байж чадахгүй.
Миний торгон цэрэг миний он жав Пүрэв-Очир чамайг би ямагт өмөөрч олон зодоон хийж торгон цэргээ торго шиг ганган явуулдаг байсны учрыг чи мэдэхүү.Учир нь чи биднээс дөрвөн зуу гаруй цэргээс хамгийн бага настай нь надаас ч дүү.Хамгийн сэргэлэн цэрэг байсан ангийн нүүрсийг азааргүй зээлийн айлууд руу борлуулж намайг мөнгөөр тасалдаггүй цэрэг байлаа.Ахлагч хүүхнүүдэд хайр зарлана манай хүн.Тэд нар нь надад ирж алтан хошуу хүргэнэ.Хариуд нь хүний хайр сэтгэлийг би захирч чадахгүй ээ л гэдэгсэн.Муусайн ахлагч хүүхнүүд тэгвэл даргад чинь хэлнээ л гэнэ.Тэгээд яахав газар авах биш.Газар авхуулахгүй байх аргаа бид бас олж дөнгөхөөс хойш.Үргэлж миний хайрыг татдаг байсан учраас би чамайг торгон цэргээ болгосон юм шүү.Алий гэтэл нь яргалсан хувцсаа чамд бэлэглэчихээд өөрөө хотод үлдэж байсны учир нь ч чамайг би торгон цэргээ гэж тоож үздэг байсных юм шүү.
Цол гуншин дэв зэргээрээ л гэхээс ямагт би онжавуудаа дарга нараас өмөөрч та нартайгаа наргиж хүүхэн ярьж хүүхэд шиг загнаж инээж хөхөрч уйтгар гунигаа хуваалцаж явсныг та нар минь мэддэг надад сайн байдаг байсанд чинь талархаж явдаг даа.Миний онжавууд бүгдээрээ миний сэтгэл зүрхэндээ нандигнаж явдаг эр сэтгэл эр цэргийн дурсамжын минь эзэд билээ.Та нарынхаа тухай илүү ихээр дурсан санах цаг ирэх байх тэр цагт нь би та нарынхаа талаар илүү халуун дотноор өгүүлнэ.Та нартайгаа хамт байсан мөч бүхнээ санахаар
Хиймортой тугандаа адилсах өглөө
Хэзээд мөдгүй ойртсоор л байна даа
Азтай дүү нартаа халаагаа өгөөд
Оройн тоондоо зогсоод л баймаараа...

Нэг л мэдэхэд хорин таван жил хорвоогийн тоосыг хөдөлгөжээ.Залуу насны омогоо дарж юмыг жоохон ухаарч ойлгох гэх болдог юм уу даа.Миний эр хүн шиг туулж ирсэн амьдралын минь товчхон түүх ийм.Гэхдээ бэлтэргийг яаж ч тэжээгээд нохой болдоггүйг хүмүүс мэднэ.Намайг яаж ч гоочлоод арлихгүй хүн чанар мөн чанараа гээхгүй гэдгийг миний анд нар мэднэ.Өнөөдөр миний эцэг эхийнхээ нөмөр нөөлгөн дор амьдрах үе дуусчээ.Өнөөдөр би эр хүн шиг үр хүүхэдтэй болж үзсэн үү үзсэн даанч...Өнөөдөр би эцэг эх үр хүүхэд ах дүү нараа ачлах цаг болсон байна.Өнөөдөр эх орныхоо сайн сайхны төлөө үг үйлдэл байдаг бол түүнийгээ хэлж хийх цаг болжээ.
Өнөөдөр миний оюун санаа уран бүтээлийн амьдрал бэлтрэг байсан үеэ өнгөрөөгөөд идэр залуу талын хөх чонын дүр төрхөө олсон тийн олз идэшээ өөрөө олж идэн эрх чөлөөтэй дураараа оюун санааны бяд омгорхол бүтээхүйн онгодоор талаа нээж талынхаа энгээр дүүлэн давхих цаг болсон байна.Би тийн дүүлэн давхихдаа илүү адармаатай илүү гүн илүү аргатай илүү хүчирхэг болж сүрэгтээ ирж нийлнэ.Би талдаа байна бас байхгүй      .     БАЙНА..арррХ....Аррр...ррх...Рр...рХП гүйЦЭЭВ.ГҮЙЦЭЭ


                                              
                                                       МӨНХ ТЭНГЭР ИВЭЭГ.




                                                                                              Мөнх хас Н.Бэгтэр