Saturday, July 21, 2012

Ор хөнжлийн монгол орон

“Халхын сайхан хүүхнүүд наран адил жавхаатай” дууны үгээс...

Энэ бичвэрийг би зүгээр л биччихсэн юм.Нэг зампий нөхрийн ном уншсанаас санаа буруулан өөрийн хэл утга санаа өөрийн явдалд урвуулан үнэн бодит баримтан дээр үндэслэн.Заримд нь шалиг завхай мэт санагдах нь байх л биз.Тэр ч дүүрч.Гэхдээ хэлэх байна.Тийм бодож байгаанууд нь уншаад хэрэггүй.Тэр талаар би илүү нарийн судалгаатай өөртөө илүү их төвлөрч,нарийн дүр дүслэгдэхүүн үйл явдалаа буулгаж үг утгын сонголт тэр талд төвлөрвөл сарын дотор л галзуутай юм бичиж чадна.Нэг их дутахааргүй юм шүү дээ.Илүү метал рок талруугаа хүнд гарын рок дуучин найзынхаа хоолойн хэмжээгээр хүнд хөгжмийн нүсэр ая тавьж байгаад орийн дуугийн тухай дуулж чадахсан билээ би.Бүдүүн хадуун маазарал мэт санагдаж болох.Тийм ч биз.Гэхдээ тэгэж бодож байгаагаас нь хааяа ч гэсэн хувцсаа тайлаад орондоо орж бай гэж хэлэх байна.Дээрх зампий нөхөр бид хоёр сайн эрсдээ хандаж байгаа юм.Тэгж хэлж байгаа юм.Заримдаа иймэрхүү бичлэг ханиад дардаг тустай юм гэдэг шүү гэж.Манай зампий нөхөр бас хэлсэн байдаг шүү тамьна.Энэ бүгд бол.Хамтрагч маань оройн хорин цагаас,”дундаа завсарлагаатай гэж бодоход”, өглөөн есөн цагт босоод надруу инээмсэглэн харах хүртэл хэдхэн цагийн хугацаанд бичсэн зүйл юм.Цааш үргэлжлэх юм.
Жич;Бас хэлэх нь хошин мэдрэмжээр багаггүй, үг яриа ойлгох, утга санаа ухах,цаана наана бодох хэсэг бүлэг зонд нь зориулсан нь хэлчих нь буруудахгүй.Тэрнээс бусад дэмий.Үлдсэн хэсэгт харъяалагддагуудыг нь би ойлгодоггүй юм.Тэд намайг бүр ойлгодоггүй юм.Гүйцээ.

/хурьцал тачаал, судалгаа эргэцүүллийн чөлөөт бичвэр/

Энэ бол сунжруу утгаараа ямар нэгэн байх боломжтой, тэр нь хэтэрхий их ил цагаан олборлох гүнээр төдий ихгүй оюуны амьдрал юмны үйлдэгчидийн яг тэр тэр нэг тодгүй юмст ямар нэгэн байж болох боломжтой байхаар юмны тухайтад нь өгсөн амбаардалт юм.Тэр бүгдэд тохирсон тэгж гаргасан салаавч юм.Аль таарсныгаа бөгсдсөн бөгсдөлт юм.Энэ бол тодорхойгүй утгаараа тодорхой юмны тулд дуулсан цээлхэн хоолойн дуу юм.Дуучин нь би юм.Хөгжмөө явуулчих тэгээд жаахан чангалчих.Халхын сайхан хүүхнүүдээ магтан дуулая би.Гуравдахь хоног дээрээ явж байлаа.Сайн чанарын шарз Жинерва гэж сайхан амьтан.Сууж байсан хүн босож хармаар босоо байсан хүн явж харамгүй сайхан хүүхэн.Би гэж хүдэн будан бүрэн барангийн туйл.Бодол зарах хэрэгтэй байдаг.Тэр сайхан амьтанд.Галбирлаг сайхан биеээрээ намайг даллан байлаа.Гал улаан хүсэл биеээр минь юүлэн орж ирээд... Хормын газрыг хоромд нь бараад “ахиад зууг нэмүүхэн.хэлэлтгүй нэгийг” гэж хэлж амжсан байлаа.Жоохон хүлээ.Одоо юм эхлэнэ.Ай Жиневра үзээгүй хүн үзсэн гэж мэлзмээр.Даан ч худал бус нь энд миний дэргэд унтаж байгааг чинь үзэж байгаа хоёр нүдэндээ итгэх хэцүү.Айзам хэмнэл дундаа мансуурам тачаадам...би чамайгаа бичихийн тулд амраг минь ээ.Уучлаарай намайгаа би жаал гүнзгий сэтгэмээр байна.Гүехэн хиймээр байна.Би чинь.Хүн алаагүй хүн алаагүй шигээ хүнд алуулаагүй үхэхээс бусдыг үзсэн минь үнэн шиг түүнлүгээ учирсанууд минь тоогоо алдсаныг чи сая амслаа биш үү.Ай бас тэр сайхан амьтадаас дурдахгүй өнгөрөх минь эрийн ёсонд харш бусуу.Тиймээс бас л намайгаа уучлаарай.Нилээд юм ярих хэрэг гарна.Төрсөн тосгоноосоо л эхлэх хэрэг гарна.Дунд сургуулийн тавдугаар ангиасаа л амьдралын их туршлагаа наймдугаар ангийн эгчээр эхлүүлсэн минь яаж мартагдана гэж.Дотуур байрны зуугаад охидоос багагүйг нь тэнгэр харуулсан минь үнэн юм даг.Мөлхөх гэж нэг юм байсныг тэр үед багын найзтайгаа баталж явсан минь одоо тэгээд орчин үед байхгүй асуудал болж хувираа бизээ.Зэргэлдээ тосгоны байр.Юм үзсэн хүн үзэхгүй байж болно гэж яаж та нарын хэн нэгэнд бодогдох гэж.Бас л тэр тооны охид мөн нэмүүхэн тоогоор харуулдаг юмыг нь харуулсан байж таарна.Тэр асуудлаас болж байрнаас хөөгдсөн минь айл айлын хаалга нүдэх эрх чөлөөг минь эрхгүй өдөөж өгсөн минь лав л худал биш юм даг.Хог дээр үсрэхийн хажуугаар холион хутгаан хийсэн хүүхнүүдийн минь тоо эрс үржээд явчихна биз дээ.Тэр олон дундаа Амина гэж тосгондоо л тодорсон бүсгүй бие галбирлаг сэтгэлэг сайхан үзэмж яруу,эрийн чимэг,зүрхний шаналаан,нүдний баясгалан,халуун бие цогцост үзэсгэлэн төгс бүрдсэн нь зураг адил бүсгүй надад нэг байж билээ.Гамгүй хэрэглэсэн минь үнэн ч надад багшилж би сурсан шиг сурсан минь Жиневра...чиний дуу алдалт...Зам завсарын тааралдсанууд нь ёстой мэдэхгүй санах гэвэл таныг баал залхаах юм болно.Говийн голио шиг хагссан охид эмст буян үйлдэж явсанаа би л лав буруу гэж боддоггүй юм.Асар агуужим тал нутагтаа тал дүүрэн малны дэргэд уурга босгосон минь олонгүй ч жинхэнэ жаргалын ажил гэдгийг би мэднээ.Хоньд дуугүй л өвсөө иддэг юм даа.Энэ нь өвөг дээдсээс минь өвлөгдөн үлдсэн нэг соёлын ажил юм даа одоо чухам хоньны бэлчээрийн хувьд.Орчин үед уурга барихаа ч больж дээ харчуул залуус минь.Өтгөс өвгөс минь нэг хоньны захаас нөгөө рүү нь шуунагаа татаж ч амжилгүй мориндоо ташуур өгдөг байсым гэдэг.Бас нэг тонгорого түрүүлээстэй.Хэрэг болдог байсан нь мэдээж.Уурга бол бүр мэдээж.Сүүл үеийнхээр болчвол тийм асуудал хүндрэх талруугаа ороод явчихна шүү дээ болох цаг үе ирцэн юмаа даа.Цаг ч цагаараа байдаггүй гэдэг дээ.Мань ч одоо тийм нөхцөл байдлын сүүл үеэс мөчидхөн мэдэх гэдгээ мэдэх нэг нь мэднэ ч биз.Үгүй ч биз.Би нэг тийм зурвас үе дүр зурагны асуудал мэдэх юмаа.Тийм юм.

За түүхрүү яваад орцорхуу.Угсаа гарлаасаа л юм эхтэй шүү юмыг товч буулгасан нь зөвд талдаа гэж өөрт бууж байна.Манын дэлхийн талыг эзэлж явсан нь агуу сайхан монгол бүсгүйчүүдийн ач гавъяа гэдэг нь тодорхой.Хүчирхэг хүүхнүүд байж байж хүчирхэг хөвгүүд төрнө гэдэг нь маргах юмгүй байх.Тийм үсэрсэн цус тасарсан махны үргэлжлэл монгол сайхан бүсгүйчүүдийн түүх явж ирсэн замнал нь өөрөө сонин.Бага Азид МЭӨ 5-2-р зуун Амазон гэдэг ганц ч эр хүнгүй улс байсан юм гэдэг гинетикийн судалгаагаар тэндээс гаралтай гэдэг нь батлагдсан нь дэлхийд шуугиан тарисан байдаг.Хэрэгцээ гарвал хөрш зэргэлдээ улсынхаа эрчүүдийг дайлаар одож хангадаг байж.Зоригтой дайчин давшингүй чанараас нь болсонуу Македонийн Александр ч эзэлж зүрхлээгүй юм гэдэг.Байгаль дээр тэсч үлдэх гэсэн ойлголт бий.Нэг шуурганд хийсээд явчихгүйн тулд бөх үндэстэй мод байх шаардлага гарна.Тэгэхээр монгол бүсгүйн гень ховор бат нут үндэс угсаатай байгаа байж таарна.Тиймээс хүчирхэг монгол бүсгүйчүүд минь бахархам түүхээр баян юм.Тасарсан төрийг залгуулж явсан зоригт хатадууд Алунгоо, Өэлүн, Сорхагтани бэхи, Турхина, Мандухай Сэцэн хатан гээд ухаан төгс монгол бүсгүйчүүдийн түүх өнөөг хүртэл явж ирж.Би тэр хаан ухаан хатан ухааны юмыг нь мэдэхгүй юм.Хүний ухаан гэж нэг ухаанаар Бэгтэрийн ухаанаар л ярьж байгаа юм.Манай хаад хатдын салхи сарны явдал нээх тод үлдсэн юмгүй.Нөгөө Оросын сүрхий хатан хаан шиг тийм нь байхгүй байх.Монгол эрсийн гень бол мундаг нь батлагдсан.Үр удмаа үлдээх онцгой чадвараараа.Арван сая монгол бөмбөрцгөөр байна гэдэг ч үнэн.Улс амьтныг түйвээж цус сэлбэж явсан өвөг дээдэс минь бид цөөхүүлээ байдагийн учирч учиртай.Супер геньтэйгээ үлдсэн нь учиртай учиртай нь учиртай байж таарна.Уствал устах түүхийн нөхцөл байдал их байсан тэгээгүй.Энэ нэг талдаа монгол бүсгүйн ариун журамт байдал их нөлөөтэй.Хөлдүү гуяар нүдэлдээд ч болтугай гадны довтолгооноос хамгаалчдаг байсан гэдэг.Цэвэр ичэмтгий гэж ярьдаг.Энэ ч ултай үг ч тийм байх нь одоо цөөрч цаг үе нийгмийн асуудал байх.Эрс тэс уур амьсгал гадна гарч эр гэрт орж эм болж ирсэн охид хүүхнүүд маань биед хөнгөн нимгэн даашинз өмсч гуя хасаа гаргаад тэгтлээ их ариун цэвэр сахиад байлтай баймаар ч тийм нөхцөл байсан биш.Гэрийн зохион байгуулалт нэг дугуй гэрт дор хаяж таван хүн амьдрана.Эхнэр нөхөр хоёр үр хүүхдээ унтсаны дараа үйлтэй ажлаа хийнэ.Чанга дуугарч ч болохгүй юм болно.Биолиогын асуудал талаасаа байх ч үр хүүхдэддээ үлгэрлэх ёс суртахуун талаасаа.Зүгээр нүдээ аниад л эрийнхээ дор чимээгүйхэн шиг гиншин өнгөрч оргилон ирэх хүсэл тачаалаа эр нөхөр шүү юмнаасаа нуун боож бурангуй ёс бүдэг харанхуй ичэнгүйрлийн мананд эцгийн мундаг эрхэт ёсны дор мундарлагдан явж ирсэн монгол бүсгүйчүүдийн хувь заяа өнгөрсөн зууны сүүлч үеэс арай өөр болж ирсэн нь үнээн.Ноолорч ноохойсон хувцсандаа үүртэж арав гаруй хэл хүнд өмсгөл толгойдоо өмсч ар гэрийн нүсэр ажилд дарлуулж зөвхөн хүүхэд л төрүүлж өсгөх үүрэгтэй тулганы амсраас өөдөө гарч байгаагүй, дуртай нь ирж хүүхэд хийчихээд явдаг хэний хүүхдийг төрүүлсэнээ ч мэдэж амждаггүй тийм цаг үе байсаан.Нутгаас нутагт богтлогдон одож хүн хүний гар дамжин явдаг байсан эд бараа шиг тийм цаг байсан уу байсан.Наагуур түүхээр Монголд шарын шашин түгэн дэлгэрсэн гуравдахь дэлгэрэлтээр.Эрэмгий догшин монгол эрсийг шашны бодлогоор номхруулан бурангуйлж хүүхнүүд минь эр хүнгүй шахам болж гадна дотны доншуулчдын хүчирхийлэлд өртөж өнгөний өвчинөөр олон бүсгүй өнгөрч байсан түүх ч бий.Тачаадсан хүсэлдээ шатаж хүрээнд оргоносон хужаа нар, улаантан цагаантанууд, тэд лүгээ биеийг тушаасан сайхан монгол бүсгүйчүүдийн тухай хууч яриа дурсамж сэлт хаа сайгүй.Бөөсөө ч алж зүрхлэхгүй доройтож хүлцэнгүй ноомой шашинжсан алхай залхай болсон эрчүүдийнхээ ачаар өнгөний өвчөнөөр хуугаараа одох дөхсөн гашуун түүх ч бий.Энэ бүгдэд тэмбүүтэй богдын минь хувь нэмэр их буй.Баас шээсийг нь хүртэл богдын “догшин хар” гэж эм тан найруулан мунхарсан ард түмэндээ түгээдэг байсан гэдэг.Унгерний гавъяагаар хүрээ чөлөөлөгдөж, ар мөрөөр нь улаантанууд орж ирж, коммунизм, коментерн, их цаазлалт, эв хамт ёс, соёлын довтолгоо, бөөс хуурснаасаа салж, сардаа нэг биеэ угааж, хотжил үйлдвэржилт, эмэгтэйчүүдийн оролцоо тэгш эрх, ардчилал эрх чөлөө, /сэксийн ч бас/ товчдоо ийм.Өнөөдрийн өнөөдрийг явж ирсэн бидний сайхан монгол хүүхнүүдийн минь явдал суудал саараасаа сайн нь ихээ.

Би бээр болохуй бүсгүйчүүд лүү анхаарлаа хандуулж бичээд байгааг минь анзаар ч буй за.Маньд бас өвлөгдөн ирсэн салхи сарны явдлын тухай явган үг шог яриа их бий ч чухам бичиг судраар өвлөгдөн үлдсэн нь их ховор дээрийн монгол зураач урчуудын хана туурган дээр үлдээсэн зургууд мэр сийг бийгээс үзэхэд, ганц нэгхэн зохиол, судар бичиг лүгээ сэлтээс там тум бараглахад өөрийн үндэсний хэв маягт тохирсон, загас наадуулах урлагийн талаархи философи “хаа газар ч тийм” учир зүй юм бийг доторлох хүмүүс доторлох байх.Тэр лүгээ хандагдах гунхалзсан сайхан эгч нартай учир ч явлаа.Гантай жилийн хур тайлж... жаргалдаа мансуурсан бүсгүйн хайр баяр бахдал гэрэлтсэн харцаар шагнуулан сарны толионд гурван усны хорз шимсэн шиг, шанх үсийг нь илбэсэн шиг, хүлэг минь үүр цайхыг сануулан уяан дээрээс чимээ өгөхийг сэрэмжилсэн шиг... ахиад хэзээ морилох вэ гэсэн шунагдуухан асуулттай тулгарсан шиг... Уулзах болзоог халуун янаг тэврэлтээр товлон биесийг шунахайран... Шөнийн талаар дөрөө юун дээрээ давхиж явахад хөндий цээжинд ямархан хөгжим эгшиглэдэгийг одоо мэдэх, тэгж явсан одооны бацаан цөөн.Бага байхад нутгийн ах нар унь тоолох гэж ярьдагсан.Буруу тоолж балраад шанагатай уулзсан тухай ч юм уу.Оньс мултлах, чимээ өгөх, болзоо тогтоох, бараа нөмөрлөх, чингэлэг тэргэн дээр уулзах, банагт учрах гээд зүсэн зүйл юм ярьдагсан.Дээд түүхээсээ л чингэлэгэ тэргэний хацар гоо охидоос болж эрийн чадлыг үзэн самуун явдал түйвээж ирсэн түүхтэй сэнүү бид.Чингэлэг, бараа тэргэний болзоонд учирч явсан бүсгүйчүүдээ яаж мартана.Одоо л тийм бус болсон бусаас айл болгон уналага ачлаганы тэрэгтэй тэмээ малд хэрэгсэн нүүдэл суудлаа хийдэгсэн.Энэ бол дамаан залуу хөвүүд охид уулзахад их тохиромжтой газар болж ирсэн нь цаад түүхээс улбайтай юм даа.Болзооны од байрандаа ирэхэд зүрх баахан түгшингүй нойтон өвсөн дундуур чимээ сөрчлөн гүйдэгсэн.Болзоот амраг минь аядуухан мишээж угтах нь сайхансан, амьсгаа даран хором болохуй ойр орчны бараа босоод ирэх шиг айдас төрүүлдэгсэн.Тийн бие жаахан чичрээстэй охины мөрөн дээр нь зөөлөн үнсэж “хажууд чинь нөмөр нөөлөгтэй эр хүн байна” бүү ай бүү эмээ гэдгээ уруулынхаа хөдөлгөөнөөр мэдрүүлэхэд бие нь сулраад айсуу баярын зөнд сулдаа тавьж өгдөгсөөн.Саахалтын охин, аниа нар гээд одоо ч нэг гэгээн бодогддог ер бүгд дээ учралын уран эгшигүүд минь.Дандаа бас унь тоолох бүртээ амжилттай болж байсангүй минь бас үнэн шүү.Бүтэлгүйтэх юм бишгүй.Аав ээжид нь баригдчихаад нүүрээ түлэх шиг хэцүү юм за бас ховордоо.Яахав хар цагаан дуугүй мордоод давхиж болох ч үлдэж буй бүсгүйд минь хэцүү гэдгийг мэдэхийн дээдээр мэдэхийн хувьд арга сүвэгчилж ая эвийг нь олдог л юм даа.

Дунд сургуулиа төгссөн хийх ажилгүй шөрмөслөг ааг омогтой хэл ам хурц тахлай баньд хавь ойрны сум суурингаар бүтэн жил гул ранжиндахдаа яваагүй тэнээгүй, адал явдал зохиогоогүй байна гэж та нарын хэнд чинь бодогдох бэ надад хэл дээ.Надад хэлэх хүн олддоггүй юм.Нутагт минь тэр нэг жил залуучуудын уулзалт гэж хавь ойрноос хүн зон шаваастай.Дошин дээрээ байгаа хүн баахан давруухан байдгийг эрчүүл мэднэ.Баахан задруудуухан тэмцээн үзлээ.Үзэх нүдэндээ итгэх юм биш нас залуу цус шингэн дөнгөж л ургаж яваа бие хаа төгс намбалаг төрхийг хараахан олоогүй тогтож ядсан алаг нүдтэй охин зүрхийг минь зүсээд явчихаж билээ.Жаал ичэнгүй аальт харцтай нь яг тулгарчдаг юм байна.Харц дагууд нүдээ салгалгүй дагуу чиглүүд нүд цавчлаагүй ээ би хараастай... завсарлгаанаар дөхүү очиж сонтирхвоос тоож харах ёр алга.Гуравдахь хоногийн оройхон жаал бүүдгэр амьтан ахынд орж эгчээс хоол нэхвээс өнөөх гайхал чинь сууж байж таарваа.Аманд орсон шар тосыг хэлээрээ түлхэлтэй биш.Ашгүй бэр эгч “Бүжиг таанз орох юм байгаа биз дээ.Манай дүүтэй яваад ир” хэмээхдээ надад бас хонх уяхаа яаж мартахав.Дагуулаад гараад алхчихав.Яриа эхлэх гэж чухал философины асуудал байдаг даа.Зөв эхэлж чадвал зөвөөр дуусдаг л юм шүү гол нь тэр.Зөвөөр дууссаныг бодоход санадаггүй юм.Их л чимэг яруу гүн сэтгэлэгт сэтгэл татуу үг хэлсэн байж таарна.Элдэв хар хорын юм үзээгүй гэнэн ариун охид халамж талруу аядуу айльт болдогыг харчуул минь мэднэ дээ.Хэд гурав таанз эргэж шал товшихдоо чих ирвэгнүүлсэн хэдэн үг хэлчихээ мэдэлгүй яав гэж.Тэр нэг арван тавны сар мандсан цэлмэг шөнө сумын улаан булангаас олон эр сүвтний хар хорын нүдэн дээрээс тэр нэг ариухан амьтныг хөтлөн гарч явсанаа бодоход эрхгүй бардам сэтгэл төрдөг л юм даа.Зайдуухан талын гүнд тод улаан сарны туяанд торгомсог арьс нь юутай энхрий, юутай яруу, юутай амтлан ханашгүй, юутай гоёмсог харагдаж байсныг дүрслэн хэлэх гэвээс юутай их үгс дутна вэ.Онгон биеийнхээ хөндүүр зовинолыг тонилгуулаад сарны саруулд ассан тэр охиныг би хэзээ ч мартдаггүй юм.Намайг ч бас мартаагүй биз.Манай нэг яруу найрагчын ийм шүлгийн мөр “ Сураг алдарваас намайг
Сул талгаар бүү эр
Нялх охидыг онголсон газрын
Нил цэцэгсийн үнэрлэж яв !” Я.Б. хэмээсэн буй байдаг билээ.

Олон эрс цугласан газар хүүхнүүд гэдгэв чинь мөнхийн сэдэв.Мөнхийн хүсэл, мөнхийн яриа, мөнхийн мөрөөдөл байдаг билээ.Армид бол.Яаж янзалцгааж явсан, яаж баагталж явсан, яаж хоньны бэлчээр дээр уурга зоосон, яаж энэ тэндэхийн учралуудтайгаа учирч явсанаа цангаж хагссан эрчүүд ярихгүй байна гэж байдаггүй юм.Гурав дөрвөн зуугуулаа өдөр бүр яриад ч барагдах сэдэв биш.Тэдэн дундаа толгойд яригдах мэдлэгтэй нь байсан даа.Хийх ажлаар барагтай улс чинь өөр юу ярих вэ.Казарамд майхнаа босгож байгаад л шөнө туж бурцгаана даа.Сээтэн соотон хийгээд байгаа ахлагч хүүхнүүдийн аяыг аялахгүй байна гэж яаж байх бэ.Харуулын дарга ухаантай хүн дэл сул юм зээлийн айлуудын охид хүүхнүүдэд ахиухан түгээж тэр зүгээр ирсэн сул биеийг таалахгүй байна гэж үйлс нь хазайсан юм номонд байна гэжүү.Уулзалт учраанаар ирсэн охид эмстэй яриа хөөрөө өдөж агуу их туул голын агуу өтгөн бургаасан дунд руу зам тавихгүй байна гэж яаж байх юм бэ.Дарга цэрэгтэй баригдаж элэг дөрвөөр л мөлхчихгүй бол дэл сул орон зайг ашиглаж сурахгүй байна ч гэж юу байхав.Улсын үнэгүй обёъогтод үнэгүй тэжээлгэж хэвтэж байж.Гэхдээ жааны тусдаа асуудал гэдгийг мэдвэл зохилтой.Ном сонин нэмүүхэн уншдагийн хувьд тэр талын сонтирхолтой эрх мэдлээр том даргатайгаа баз ханьсуу байсны хэргийг ч нэг гаргасан талаараа дурдая.Гурван ээлжийн сувилагч эгч нарын нэг нь ажил даа ирсэнгүй хэд хоносоны асуудлын шугамаар тэр нэг өдөр өглөөн цугларалт жагсаалтан дээр ангийн захирагч шинээр ирсэн сувилагч охиныг танилцуулж бурханы хишиг буулгавай.Хороо цэргийн эм хүйстэн урдуураа гаргахгүй юу л бол юу ч хийчихээр мэдэх олон эрсийн нүдэн дээр шүү.Хажууд камаандтай салаа цэрэг минь худал хэлсэн хүнд бүгд нэгэн зэрэг күд гээд шүлсээ залгиж байсан нь мэдэгдэж байсан, тэр өдрийн оройноос эхлэн зүгээр байсан цэргүүд бүгд өвчтэй болж эмнэлэгийн хаалгийг ээлж дараалан элээгээд болохоо больсон, хороон жижүүрт баригдаж ухнуудаараа дуудуулж өвлийн тэсгэм шөнө ротоороо зогстол нь, хэдхэн сар ажлаад олон эрсийн шунаг явдал яриа хөөрөө хов жив сэлтээс залхсануу яасан, яваад өгсөн “тийм нэг” сайхан амьтантай учир ч билээ би.Хэд хоног янз байдлын ажиг сураг явдал хийц алиа занг нь судалсан шигээ нам уядуухан эмнэлэг энэ тэрээр толгойгоо ч цухуйлгасангүй над шиг амьтантай учрана гэдгээ зүүдлээ нь үгүй явсан бүсгүй амьтныг судлан тандаж байлдааны нарийвчилсан төлөвлөгөө боловсруулж билээ би.Төлөвлөгөөн дагуу ажиллаж хороо цэрэг эрсээс хэн нь ч дөхөж амталж эдэлж чадаагүй тийм нэг давшилтанд орж амьд мэнд гарч ирж онжавууддаа шүлсийг нь гоочтол атаархлын дээд цэгийн аагт нь тултал ярьж өгч явсан толгой билээ би.
Нөгөө сонирхол нийлэгдүү яриа эвлүү даргаруугаа явж орцлоо.
-Чөлөө юу? гэж байна.Үгүй гэлээ.Би чөлөөтэй чөлөөгүй зэсэнд жаалдаг хүн гуйх юу байхав.Нэг л хэлж болдоггүй даргаа ойрноос бие өвдөөд бөөр жоохон тийм байна.Хэлээд тавьчлаа.За яахав хэд хоног хэвтлээ гэхэд салаа чинь юу болох юм.Салаа манаа халагчид даатгачина
-Болох юмуу ?.Салаан захирагч чинь яах юм.Захирагчтайгаа учраа хэлээд хэвт гэлээ.Уухайн тас юм боллоо.Аль хэзээний салаан захирагчтайгаа ярих юмаа, салаан захирагч намайг мань даргалуу явуулчих юмыг зохицуулж дөнгөсөн байлгүй яахав.Хоёр шинэ цэрэгтэй ордог юм нэг өрөөнд.Нөгөө хоёроо нөгөө өрөөлүү шилжүүлчихээд тор ном орон доогуураа шидчихсэн нэгийг нь уншмар аядавч нүд харахгүй сэтгэл тогтож өгөхгүй хаа хол нөгөө бүсгүйн зүгтээ төв чигийг олон бясалгалын хэлбэрт шилжэнэ бусуу.Яаж вэ.Яаж танилцах яаж яриа өдөх цаашилбал яаж гээд асуудал ар араасаа хойно хойноосоо хөврөөд тархи минь гэрлийн хурдаар ажиллаж байгаа нь гайхмаар ч юм шиг.Хорин хором болтол хоол барьсаар тэр минь аядуухан намуухан төрхөөрөө ороод ирсэн нь одоо ч нүдэнд харагдаж сэтгэлд халуун янаг төрхлөгөөрөө байна.Заримдаа ер нь бол тийм сайхан амьтныг бусад цэрэг /тухайн нөхцөлд тийм байсан хэрэг/ шиг харж гөлрөөд учиргүй нялуун төрх гаргаад дэмий байдаг юм.Үл тоосон байдалтай байх хэрэгтэй байж эмзэг цэг нөхцөл явдлыг барьж уургалах гэгч урлагийг хэдэн цаас эргүүлж явсаны хувьд уншаад олоод мэдчихээ мэдэлгүй дээ.Ерөнхийдөө зайнаас хэтэрхий өөрт нь татагдаад араас нь төвөг шөвөг удаад байвал.Бусад шиг сонь татахгүй тэр бүсгүйн хувьд ер ч тийм бүсгүйчүүд тийм байдаг.Тэнд чинь ихэнх нь над мэтийн арав төгссөн гарууд.Тусгай дээд боловсрол олсон бүсгүйд харагдах эрс цөөхөн байсан нь мэдээж.Ангийн номын сан миний номын сангаас дээр ном цөөнтэй соёлын доголдолгүй ч гэлээ гэсэн миний номууд түүний уншаагүй номууд уншдаг байлаа гээд анагаахын номнуудаас юу их шалиа байжуу байж таарна даа.Харихдаа нэг ном авч явдаг болсонсон.Тийм нэг залуу /өөрөө ч өвөрт минь хэвтэж байхдаа тэр гажиг байдалд чинь татагдсан юмаа хэмээн/ өөрийг нь бусад эрчүүлд шиг хандал үүсгэхгүй байхаар гайхал төрнө шүү дээ.Бас чиг дүр царайгаар одоог бодвол цэмцийсэн залуу байсан минь анхаарлыг нь татахгүй байсан байж болно ч гэлээ.Нээх гологдох нь бас юу юм байсан шүү юм шүү.Хэд гурван үг солих уншсан ном энэ тэр ярилцах ер нь бол жоохон өөр хорин гурвын их бууны хол тусгал дээр хараалсан тийм нэг харьцаан дээр ирээд гох дарах хүртлээ үргэлжилж байгаа оносон минь одоо бас дурсгалтай л байдаг юм.Урт шулуухан үснэрийн үнэрт мансууран шанхны туг үсийг чихнийх нь араар оруулахдаа үзэсгэлэн гоог нь үнэн яруу хэлж, шүүслэг ягаан уруулыг нь шимэн намар оройн тоорын өнгө ягаахан сарнай цэцгийн өнгөтэй найрсан буусан мээмнийх нь товчоор оролдон... Нэгэн жилийн хорь хоногийг хосгүй сайхан өнгөрөөсөн хоёр нүдний мэлмийнд үлдсэн тод үнэн зураг чинь бүдэгрээ нь үгүй амраг минь эр цэргийн дурсамжыг минь чимэн их л уясуу гэгээн яруу талбиу дурсагдах нь мөнхийнх билээ.

Хот хүрээ гэж холион бантангийн газар.Хогийн шарилж, хосгүй вансэмбэрүү ч ургадаг, гуринхтсан ноход, элдэв зоолсон ноход ч байна, өлөн нохдын өөдөлдөг газар, там диваажингийн зааг өмхий ханхалсан өгөр газар, агь зандан ургасан аятайхан газар, хүний зовлонг хүүдийлсэн хүүрийн газар, гудран унаж буй дүр төрх нь гудамнжны ядуусын зүрхэн дундуур замхарсан газар, гудран сэргэж буй дүр төрх нь баячуудын халаасан дундуур замхарсан газар, уур омог, урин тачаалын уудам орон,хогийн шаарнуудтай хогтож болдог газар, хүний хүүтэй хүнсэж болдог газар, буг чөтгөртэй учирч болдог газар, бурхан богдуудтай тааралдаж болдог газар, танилын олон, танилгүйн олон газар, хүн ч байна хүн бишүүд нь ч байна.Замаа засаж явбал замаар явж болдог янзын газар.Үхэж болох байсан үхээгүй минь.Энэ мөрөн дээр явна уу.Үхэх болоогүй гээд үг үүсгэж утга уяж сэтгэлэг сэтгэж саналага санаж сац явдлаа саадгүй уран жороо хүлгийн явдлаар урин сэрээж дуудсуу би.Зампий явдлаар замнасан газар минь сайн ч байна муу ч байна.Сайхантай ч муухайтай ч нь үг үүсгэж үйлдэлд хувиргаж явсан минь.Юутай их бэ.Бурхан минь.Тоочиж яаж барна бэ.Энд найз нөхөд элдэв танилууд элдэв бүсгүйчүүл түүнлүгээ учралдан яваар одсон үнсээр хийссэнийг хэлж барамгүй минь ихийн тулд дор базан бария хэмээхдээ товчитгон буулгасууд иймсэн.Би бээр олон хамарсан цуваа тэргэний араас орж байгаагүй минь хаа газрийн явдалд байхгүй минь үнэн билээ.Бас журам сахилийг барих гэгч нь хойд хар овоохойн эзэн Номун хан дээр бодолтой очихоос болохгүй гэх урьтал санааг төрөгддөг болсон нь мундар явдлын минь хазаарыг татан ирэхүй нь ихдээ талдаа талаар болсон минь журмыг бататган нэгэн бүсгүйд биеийг бас тонилгон хичээн барих ёстой нь дэгтэй тустай юм гэдгийг ойлгон сэтгэх болсон минь бурхан зүг оройдоо зөвийг тунгаан олсонтой дүйн буух нь зөвийг эедүүлэх сэтгэлийн орныг хэн хүнд цэлмээн байвал болох нь тэрээ.Энэ бол гэмийг үйлдэх гэхээс илүү.Гэмийн орныг засан үйлийн үндсийг сайнд урвуулах гэсэн хичээлтэй агаар нэгэн буйд хэн хүн бас урьдын явдлыг сайн үйлийн урвалаар бодон нутад хандалыг үүсгэвээс урьдын олон гэм нүглээ цайрсанд тооцон хүслийг барин хяслыг тэвчин явах сайн явдлаар замнасуу би.
Бас л жоохон явалтай.Би бээр ажил мэргэжлийн онцлогоос шалтгаалан тэр талын ая дан, дан өнгөөр давхар өнгийг зураглан дор хоёр хэсэг санааг чуулбарлан буулгахгүй болохгүй нь.Нэгдүгээр нь.

Урлаг гэгч субботникоор хийдэг ажил биш гэдгийг хэлбэл ад нь хөдлөх хүн зон үгүй биз.Тусдаа хувь ажил мэргэжил авъяас билгийн хувь хүний ганцаарчилсан субботник гэвэл одоо зөв болох юм.Тийм ажлийн онцлогоор надад миний мэлмийд өртсөн зуруулсан цөөн бус охид бүсгүйчүүдийн яруу алдарыг дурдахгүй өнгөрч болохгүй.Газрын дээр тэнгэрийн дор байж боломгүй юмаа надад хувьд.Энэ зүг тийш сэтгэл хөдөлгөсөн учралуудаа тоочоод яалтай зотон даавуунаас минь харсан нь илүү шудрага үнэн бодитой болох нь тэнгэрийн санаа юм.Тийм миний ажил юм.

Охид ариун бол төр ариун гэдэг.Энэ үгийг би таалдаггүй юм.Төр ариун эрчүүд ариун чин журамт бол эмс охид минь тийм байх бусуу.Өнөөгийн ил задгай салхи сарны явдал хэрээс хэтэрсэн нь үнэн ч эрчүүд минь явдал замаа цэгцэлж сайхан монгол бүсгүйчүүдээ авч яваасай.Бүсгүй хүн гэдэг эрийн нөмөр нөөлгөн дор л байхаар заяагдсан уяхан яруу амьтад.Урмаар тэтгэгдэж хайр халамжаар жигүүрлэж байдаг улс.Арчтай амьдралтай явбал.Үзэсгэлэн төгс бүрдсэн нь өөр хаа ч үгүй монгол бүсгүйн цог жавхлан нь өнгө тунамал болж.Үр хүүхэд удам судар улс орноо эхийн элбэрэлт сэтгэлээр аргадан бүүвэйлж үеийн үед цагийн цагт мандуулж явах нь мэдээж хэрэг.

Уулзаж учирч явсан сайхан амьтадыг дурсаж эрийн ёсоор хүндлэн биширч сайныг ерөөж явдагыг минь буруутган нүгэлд тооцох нь өөрөө нүгэл байлаа гээд хүндэтгэн үзэх хүнд нүгэл биш л юм бол тийм сэрэгдэл тэдэнд маань үлдээгүй үлдээгээгүй гэдэгтээ эргэлздэггүй минь эр болж төрсний бахархал билээ.Яг л Занабазарын цагаан дарь эх шиг хиргүй ариун биеэ үлдээж одсон охидын үнэр одоо ч хаа нэгтээ биенээс минь үнэртэж...ногоон дарь эх шиг бие галбирлаг төгс бүрдсэн намба төрх айл ялдам уран мишээлт уяхан сэтгэлт үеийн бүсгүйчүүд, эгчмэд бүсгүйчүүд гээд, атар онгон талын үнэр ялдам цэцгүүдийн бал бурманд эрвээхэй эргэлдсэн хүсэл минь та нарийнх, та нарийн энгүй сайханд шүтэн шүжирсэн минь цэлмэг хөх тэнгэрийнхээ дор ээтэн гутлыг эзэгнэн төрсөн эр миний эр хүн болж төрсөний дээд зол заяа гэдгийг.Золбоо хийморийн цог заль бдарсаар байгаагийн шалтгаан ч.Эрчит давалгаа хуй салхи та нарийн зүгээс ирэх тоолон босоотой байдаг улаан дарцаг минь одоо надад тэгж хэлээд байна.Жиневра...

Үргэлжлэл бий...

Хас Бэгтэр