Friday, May 13, 2011

Далий сэтгэгч Дали



ХХ зууны тэргүүн онуудад үүссэн хийсвэр урлагын тухай ойлголт хэллэг илэрхийллийн онцгой нэршил нь Сюрреализмд хамаатах юм. Зүүдний урлагч гэх,бөгөөд өрнийн дүрслэх урлаг,уран зохиол кино тайз жүжигт хөгжиж ирсэн билээ.

Сюрреализмын гол утга санаа нь юмсыг этгээд дүрслэл үзэгдэлээр бодит бус нууцлаг далд онжид үзүүлэхийг зорьсон урлаг гэж ойлгодог.Нэрийн утгын хувьд "зүүд бодит байдал хоёрын хоорондох зайг нөхөх" гэсэн утга гарч ирдэг байна.Ер нь бол бодит юмсын далд зүй тогтлыг гайхалтай харуулах явдал л сюрреалчуудын гол онцлог гээд ойлгочих нь өөрөө үнэнээс зөрөх учиргүй юм.

”Бодит юмсын гадна талыг нь хуулхад цаана нь харагдах үнэн байдлыг сюрреалистууд үзүүлдэг”Ю.Борев гэсэн нь ончтой үг аж.Сюрреалист сэтгэлгээний урлаг уран зурагт үлэмж хөгжиж тусдаа судлагдахуун болсон нь өөрөө түгээмэл ойлголт болжээ.Энэ мэт урлагын нэр томъёо холбоо хамаатал зэрэгт машид ялгамжтай хандаж ялгаа заагыг нь гаргаж байх нь зөв зүйтэйг дурдах илүүц биз.

ХIХ-ХХ зааг үе,ХХ эхэн үеэс хойш өрнө дахины,уран зураг,уран барилга зэрэг урлагын бүх төрөлд хэвшмэл ойлголт нэг загвараас татгалзсан хийсвэр хэлбэр дүрсийн огт өөр өгүүлэмжтэй бүтээлүүд олноор төрөх болсон нь тухайн цаг үеийн үзэл санаанд нийцэж оюун ухааны хязгааргүй боломж хийсвэрлэл задгай эрх чөлөөг эрэлхийлэх болсон урлагын ертөнцөд онцгой үнэт зүйл болон үлдэж байсан хэрэг.

Чухам энэ л үеэс өөрөөр хэлвэл сюрреалист хийсвэрлэх урлагын нөлөө хүчтэй болж ирснээр уран барилгад тусгалаа олж тодорхой үр дүнд хүрч эхэлсэн байна.Нэг ёсондоо хүмүүс урлагыг амьдралдаа илүү ойртуулж хүлээн авч эхэлж шүү дээ.Ялангуяа уран зургын хувьд сюрреализм нь огт өөр шинэ содон зүйл байлаа.

Сюрреализмыг Дж.Крико,М.Эрност,Г.Грос нар энэ чиглэлийг хөгжүүлж Саливадор Дали ,П.Дельво,Самуэл Бак нар улам баяжуулж зохиомж шийдлыг онц сонирхолтой болгосон байдаг юм.Сюрреалистуудын уран зурагт бодит байдалд оршин байх үндэсгүй хачин үзэгдэл юмсыг дүрслэн үзүүлдэгээрээ онцгой юм.Огт санаанд төрөмгүй, байж боломгүй зүйлсыг хооронд нь хэлхэн ер бусын зохиомжын зохицлоор өвөрмөц бүтээлүүд тууривсан билээ.

Хийсвэр урлаг нь юмсын зүй тогтлыг бодитоор харуулхаас татгалзсан ч бодит зүйлийг хослуулан дүрслэхээс татгалзаагүй урлаг бас мөн болно.Хэмээн энэ хэсгийг дурдаж дуусгалаа.




                                              "Анар жимсийг тойрон эргэх зөгийны зүүд"
                                                                                         
                                                                                               сэрэх агшин 1944 он


 
Испаны суут хөвгүүн далий сэтгэгч  Дали бол үнэхээр гайхамшигтай зураач билээ.Сюрреализмыг жинхэнэ утгаар харуулж чадсан гавъяа нь түүнийг ертөнцын сор болсон суутнуудын нэг болгосон юм.Түүний бүтээлүүдээс шууд ойлгогдох үйл явдал,дүрслэл харагддаггүй юм.

Зөвхөн зүүдэндээ л харж болох хачин жигтэй зүйлсын өрнөлийг харж болно.Гайхамшиг нь энэ юмдаа.

Зураачын зөн совин цаглашгүй сэтгэлгээг илэрхийлсэн алдарт бүтээлүүдын нэг  энэ юм.Өөрөө их өвөрмөц зан чанартай хүн байсан гэдэг.Тэр нь ч бүтээлүүдээс нь тод мэдрэгддэг.

Түүнийг энэ бүх зүйлийг туурвин үлдээхэд их үүрэг гүйцэтгэсэн хүн бол эхнэр Гала нь байжээ.Гала нэрт бүсгүйд үнэн голоосоо дурласан нь тэрбээрийг олон гайхалтай бүтээл хийх урам зориг эрч хүчийг нь бадрааж өгсөн байна.

Олон бүтээлдээ эхнэрээ зурсан байдгын нэг нь энэ болой.Унтаж буй нүцгэн эмэгтэй зургын гол зохиомжийг эзэлж байна.

Цаг хугацаанаас хэсэглэн авсан мэт нууцлаг бүтээл. Унтаж буй бүсгүй зүүдэлж байгаа нь мэдэгдээд байдаг юм.Зураач маань зүүдийг нь харж байгаад бүтээчихсэн юм шиг тийм сэтгэгдэл төрхөөр байгаа юм.

Үнэхээр хачин зөгын үүрнээс загас гарч ирж байна.Загасны амнаас бар барын амнаас ахиад бар тэгээд сайхь барын амнаас буу гарч ирээд бүсгүйн дээр тусч байна.Цаагуур нь зүүд нойрны хүнд нойрмог шинжийг харуулах мэт нүсэр том заан явж өнгөрч байгаа нь уг бүтээлийн нууц далд өгүүлэмж гэлтэй.

Цаглашгүй хийсвэр сэтгэлгээг далд ухамсрын дүрээр үзүүлсэн энэ бүтээлийг өөрөө өөрийнхөөрөө л ойлгох хэрэгтэй.

Ер нь хийсвэр урлагын онцлог нь өөрийнхөөрөө ойлгож мэдэрдэгт байдаг шүү дээ.”Ид шидийн ойлголтыг ойлгосон цагт л сюрреализмыг ойлгох болно” гэж,Фройд айлдлуу,Дали өгүүллүү ,Бэгтэр өчлүү,хэмээсныг энд ирээд гүйцээн дурдаж дуусгалаа.Мохол мушгилгүй болов.

                                                                              Мөнх хас Н.Бэгтэр

3 comments:

  1. сайхан бичлэг байна.Далигийн зурагнууд үздэг яруу найраг л гэсэн үг

    ReplyDelete
  2. sanaan ur vgiin chimeg zvgeer saihan bn.bicheed bai begter min. /kekkeke/

    ReplyDelete
  3. Сайхааан. Сайхнаас гадна хоёулаа номынхоо зөрүүг гаргамаар байдаг. хэхэ. чамтай яаж уулзах вэ. Номгүй явж байгаа үед л чи гарч ирэх юм. хэхэ

    ReplyDelete