Надад бас гэгээн мөрөөдөл байна

Би залуу хүн надад өөрийн гэсэн хүсэл мөрөөдөл зорилго байдаг.Өөр бусад мянга мянган залуус над шиг гэгээн мөрөөдөл хүсэл тэмүүллээр дүүрэн яваа.Би ардчилсан нийгэмд амьдарч яваа бусдын л адил нэгэн.Илүү харж билүү долоох хулгай хийж худлаа хэлэхийг үнэнээсээ тэвчдэггүй.Угаасаа надад тийм хүмүүжил ч байхгүй.Жирийн л нэг монгол айлын хүү.1990 он Ардчилал.Би 2 хон настай ээжийнхээ энгэрт эрхэлж байж.Коммунист дэглэмийг халж ардчилсан хүнлэг энэрэнгүй нийгмийг бидний үед авчирсан ардчилагчдын гавъяаг бид мартах ёсгүй гэж боддог.Өнөөдөр монголд өрнөсөн ардчилал эрийн цээнд хүрч бидний үеийн залуус сурч боловсорч ажиллаж хөдөлмөрлөх эд үе дээрээ явж байна.Ухаа нь одоохондоо ардчиллаас өөр тийм төгс засаглалын хэлбэрийг хэн ч бодож олоогүй байна.Бид тийм л нийгэм цаг үед амьдарч байна.Би түүх соёл ухаант өвөг дээдсийнхээ үлдээсэн газар шороо ёс заншлаараа бахархдаг.Бахархахаас өөр аргагүй тийм сайхан эх оронтойдоо би баярладаг.Өнгөрсөн түүхийнхээ алдаа оноог хойч үе нь засч залруулж зөв зүйтэй замруу хөтлөх ёстой гэж боддог.Бид тийм үүрэгтэй цаг хугацааны элч нар.Өнөөдөр бид шинэ түүх шинэ мянган даяарчлал даяаршлын цаг үеийн чухал эгзэгтэй мөч дээр ирчээд байна.Цаг хугацаа бүхнийг шүүдэг бүхнийг илчилдэг.Энэ ч ёсоор алдаа оноогоо дэнсэлсээр хүн төрлөхтөн өнөөдөр зөв зүйтэй замруугаа эргэж хөгжил дэвшлийнхээ оргилруу тэмүүлж байна.Бид энэ бүхэнтэй мөр зэрэгцэн алхах ёстой.Өнөөдөр бид хэнээс юугаар ч дутахгүй гэдгээ харуулж чадах болохоо баталж байгаа батлах ч хийж бүтээх ч ажил их бий.

Би тийм байгаасаа гэж төсөөлдөг.Залуу хүний л романтик хүсэл. Миний эх орны хөгжил цэцэглэлт хүн бүрээс шалтгаалах ёстой гэж.Ялангуяа залуучууд биднээс их зүйл шалтгаална.Би хүмүүс нь соёлтой,эв найртай хүн болгон нь инээмсэглэсэн, ахмадуудаа хүндэлсэн,архидалт залхай зайдан явдал ихгүй,элдэв бусын аймшигт гэмт хэрэг хэзээ ч гардаггүй,утаагүй цэвэр агаартай,хоггүй,зам дэд бүтцийн сайн шийдэлтэй,амар тайван,түүх соёлын дурсгал ихтэй,олон олон гоёмсог барилга байгууламжтай,үзэмжтэй ногоон хоттой болохсон гэж мөрөөддөг.Би энэ хотын оршин суугчид биенийгээ хөдөө гадааных гэж битгий ялгаж үздэг байгаасай гэж хүсдэг.Энэ хотод хүн бүр нийтийн соёл ёс дүрмийг мөрддөг байгаасаа хотын удирдлагууд нь хүндээ оршин суугчидруугаа хандсан хүнлэг энэрэнгүй үйл ажиллагаа явуулж иргэдийнхээ итгэлийг олсон хэнээс ч хамааралгүй бие даасан статустай хот байгаасай гэж хүсдэг юм.

Би тийм байгаасаа гэж чин сэтгэлээсээ хүсч хүлээдэг хувь нэмрээ оруулах юмсан гэж.Уул уурхайгаас олсон эд баялаг ашиг орлогоо монгол хүн бүр адил тэгш эрхтэйгээр хүртэж хүн бүр,айл өрх бүр баян чинээлэг ажлын байртай хангалттай орлоготой тэр хэрээрээ баялагыг бүтээдэг байгаасай асар хүчирхэг эдийн засагтай хөгжил дэвшлээрээ дэлхийд дээгүүр орох тийм гүрэн улс болохсон гэж.Бидэнд тийм байх бүрэн боломж бололцоо бий гагцхүү зөв л хөдлөх хэрэгтэй байна.Аялал жуулчлал хөгжсөн жилдээ сая сая жуулчид бидний ёс заншил өвөрмөц зан үйл онгон дагшин байгаль,ан амьтан, цэнгэг агаар цэлмэг тэнгэрийг минь харж үзэж сонирхохоор наашаа зорьдог байгаасаа тэр хэрээр эх орны минь нэр хүнд өсч мөн тэр хэрээр дэлхийн сонирхолыг өөрийн эрхгүй татдаг байхсан.

Би ингэж бодмооргүй байна.Өнөөдөр эх орны минь баялаг хэдэн зуун тонноороо цаг минут бүр ямар ч үр ашиггүй хятадруу ”гадагшаа” урсахыг би харж тэвчмээргүй байна.Үүнийг зүгээр хараад суудаг төр засаг эрх мэдэлтнүүдээр би эх орныхоо хувь заяаг атгуулмааргүй байна.Би итгэж найдаж сонгуульд саналаа өгсөнийхөө хариуд буудуулмааргүй байна.Би шудрага ёсны төлөө тэмцсэнээрээ амиа алдахыг үнэхээр хүсэхгүй байна.Шудрага ёс эх орон ард түмнээ гэсэн сэтгэлээ уландаа гишгэсэн луйварчдаар төр засгаа удирдуулмааргүй байна.Өнөөдөр төрийн бүх шатны байгууллага хүнд суртал хээл хахуулийн үүр уурхай болсон шудрага ёс ариун үнэн хөдөлмөрөөрөө амьдарч болохгүй болсон мэт ийм ардчилалын үнэт зүйлсээс гажсан нийгэмтэй баймааргүй байна. Хэдхэн хүн нь баяжсан бусад нь ядуу зүдүү чигээрээ үлдэхийг би хэзээ ч хармааргүй байна.Эх нутаг дээрээ би өөр бусдаар дээрэлхүүлмээргүй байна.Өнөөдөр нүдэн дээр минь нэг муу хятад монгол хүнийг халхын хавтгай дээр санаатайгаар дайрч алахыг үхсэн ч үзмээргүй байна.Тэр алуурчин нь хэдхэн жилийн ял авч,бусдын үгэнд орж санамсаргүй байдлаар хэрэгт орсон хөөрхий монгол эмэгтэй гадны оронд цаазлуулахыг үзэж тэвчмээргүй байна.Том жижгийн ялгааг би хүсэхгүй байна.Би өөрөө том баймаар байна.Би хэнээс айдаггүй шудрага ёс хуулиа дээдэлсэн хүчирхэг төртэй баймаар байна.Монголын охидыг бузарлаж биеийг нь үнэлүүлж хүний наймааны золиос болгохыг уучилмааргүй байна.Надад уур хүрч уушиг сагсайх олон шалтгаан байна.

Би боддог надаас,биднээс шалтгаалдаг олон буруу зүйл бас байгаа гэж.Харсаар мэдсээр байж луйварчдад чадуулж хэдхэн төгрөгөнд хууртаж саналаа өгдөг.Үзэл бодлоо худалддаг.Цаг зуурын ахар бодлоор ирээдүйдээ ханддаг.Дараа нь халагладаг амаа барьдаг хараадаг энэ чинь явж явж бидний буруугийнх.Тэгж хууртаж тэр хооронд төрд шургалагчид халаасаа түнтийлгэхийн төлөө яахаас  ч буцахгүй авирлахыг зүгээр харж суусаар хэдэн жилийг үддэг.Ямар нэг ажил бүтээх бол заавал танил тал ар өврын хаалга хайдаг энэ нэг балай үзлээсээ салах хэрэгтэй.Чи л хуулийн хүрээнд зөв зүйтэй асуудал тавьж байгаа бол мөнгө төгрөг хээл хахууль хардаг нөхдийг илчилдэг шаардлага тавьдаг ном дүрмээрээ ажиллахыг нь шаарддаг болчих юм бол аандаа энэ чинь цэгцрээд  эрүүлжээд хяналттай хаа хаанаа хариуцлагаа ухамсарладаг болоод ирнэ шүү дээ.Нийгэм чинь дотроосоо л эрүүлжинэ шүү.Гаднаас вакцин хийлгэлээ гэсэн хор байхаа ч магад байж болох. Энэ нэг зүйлээс холдмоор байна аа.Бидэнд ахиад хойш нэг ч алхам ухрах эрх байхгүй.Алхах л юм бол тээглэж унана тэгээд өөрөө уйлсан хүүхэд уйлдаггүйн үлгэр болмооргүй байна.Бид урагшаа алхах ёстой! Хянуур болгоомжтой няхуур нямбай гол нь зөв алхах.Ялангуяа залуучууд эх орныхоо ирээдүйн эзэд болсон бид үүнд асар их хариуцлагатай хандаж зөв алхам гарц олохгүй л бол эх орны чинь хувь заяа хутагны ирэн дээр байна! Өнөөдөр монголын залуучуудын нуруун дээр асар их үүрэг хариуцлага ирсэн шүү!!! Зөв мэргэн төр засаг,хууль цаазтай шудрага ёс эд баялагаа дагасан үсрэнгүй хөгжил дэвшил сайн боловсрол нийгмийн эрүүл тогтолцоо хүн бүр элбэг хангалуун амьдрах сайн сайхан цагийг авчрах түүхэн цаг үеийн өмнө бид тулж ирлээ.Үүний төлөө бид их зүйл их өөрчлөн байгуулалт хийх хэрэгтэй байна.Зөв голдирол зөв замруу нь чиглүүлчих юм бол аяндаа өөр болоод ирэх нь мэдээж.Алийн болгон орой бүр телевизээр ядуу зүдүү гуйлгачин түүлэгчин болж байгаагаа харж суух ёстой ч юм шиг байх вэ дээ.Гадныханд зарцлагдаж боолын хөдөлмөр хийх ёстой юм уу.Солонгосын гадаад хэргийн яамны үүдэнд хонон өнжин хэдэн мянгаараа хүн царайчлан зогсох хэрэгтэй юм гэж үү.Үгүй болиё л доо.Жаахан л тэвччих тэгж зогсох чинь эх орноосоо урваснаас өөрцгүй юм.Монголын залуусаа энэ нэг цөөхөн хүн амтай эх орноо нас залуу цус шингэн дээрээ сэв гээд өргөөд босгоод ирэе л дээ.Тэндээс нэг япон эндээс нэг хятад,солонгосчууд ирээд хөгжүүлчихэнэ гэвэл үлгэр тэрэн шиг худлаа юм байхгүй л байхгүй юу.Үгүй болиё залуусаа сар бүр нэг 21 мянган төгрөг бас бус халамж авахаа болиё яах юм тэрний оронд ядахдаа орон сууц сургууль соёл өөр юу байна бариад өг гэж шаарддаг болоё л доо.21 мянган төгрөгөөр ирээдүйгээ би хармааргүй байна.21мянгахан төгрөгөнд хууртмааргүй байна.Өгөх ёстой хүмүүст нь өгч болно.Зүгээр эрүүл саруул хийж бүтээх насан дээрээ яваа залууст май гээд зүгээр мөнгө өгнө гэдэг асар буруу ийм тогтолцоотой халамжийн улс хөгжинө гэдэг худлаа.Асуудлыг шийдэх олон гарц байгаа.Тэр гарцыг төр засгаасаа шаарддаг байя.Амьдрах байртай болчвол ажлын байрны асуудлыг шийдэх гэх мэт юмны эв зүй чинь нэг олдохоороо амархан шүү дээ.Нэг ийм энгийн л юман дээрээс бид бас хэн хэн маань хаа хаанаа бодох болчихоод байна шүү л гэж хэлмээр байгаа юм.

Би залуусдаа ингэж л хандмаар байгаа юм.Эхлээд бид хүн болох хэрэгтэй гэж.Өөрийгөө таньж өөрийнхөө асуудлыг өөрөө шийдчихэж чаддаг хэнээс ч юу ч гуйхгүйгээр хэнд ч хамааралгүй хувь хүн байж чаддаг болчихоод бид дараагын асуудлаа шийддэг байх хэрэгтэй.Тэрнээс нэг их олон юманд санаа зовоод цээжний бангаар эх орон газар шороо эрх чөлөө тусгаар тогтнол гэж мянга хашгираад хэрэггүй л болов уу.Би боддог юм монгол залуу хүнд асар их боломж бий гэж.Бид гагцхүү хүсэл тэмүүлэлээсээ хэзээч ухарч болохгүй.Бид чинь цөөхүүлээ шүү дээ. Эрвийх дэрвийхээрээ хөдөлмөрлөж байж эх орноо хөгжил дэвшилд хүргэнэ.Бид ёс заншлаа одоо цагтайгаа уялдуулан байж эх хэл соёлоо гаргууд эзэмших хэрэгтэй байна.Оюуны дархлаагаа авч аварч үлдэхгүй бол юун ч мэдэгдэхгүй хэл яриа сэтгэхүйтэй нөхдүүд болж үлдмээргүй байна.Энэ маш том аюулын харанга шүү.Аялгуу сайхан монгол хэл бичгээрээ ярьж бичиж сэтгэж сурвал энэ асар том юм.Энэ үндэстэн оршихуйн гол утга учир энэ шүү.Түүхийн их өш хонзон гэж бий.Өнөөдөр Хятад,Солонгос,Япон Орос, Ази,Европ тив бидэнд эзлэгдэж явсан улс дарлуулж явсан ард түмнүүд наанаа эв найрамдалт дүр үзүүлэвч цаагуураа олон атгаг санаа бодол агуулж байгааг нарийн харах хэрэгтэй.Тэд соёлоор нь шашины бодлогоор,эдийн засгийн бодлого, газар шороог минь сэндийчэж дур зоргоороо авирлах гээд олон зүйлээр оролдож эхэлж байна.Бид үүний эсрэг улам нэгдэн нягтар ч хүчтэй бодлого баримталж бат нут зогсох хэрэгтэй байна.Үүнд хүн бүрийн идвэхи зүтгэл оролцоо чухал.Бид өнөөдөр эд баялаг хөрөнгө мөнгө шүтдэгээ болих хэрэгтэй.Ирээдүйгээ зөв харж зөв сэтгэх хэрэгтэй.Энэ нэг жалга болгоны үзлээсээ үнэхээр сал.Юм болгон дээр жалга довны үзэл гаргаж жижигхэн сэтгэж буйгаа томоор харуулах биш зөвхөн монголдоо биш,дэлхийд гарч дэлхийн дайтай сэтгэмээр байна.Тэрнээс зөвхөн монгол гэсэн чанарын тэмдэгтэй тусдаа хүн байхгүй ердийн л бусдын адил бие фезлиог бүхий “homo sapiens” юм.Тусдаа супер геньтэй хаа ч байхгүй амьтан мэтээр архи ууж агсам тавихаа болимоор.Яахав бид ингэж ярих үндэслэл бий нь бий.Ялгаж салгаж ойлгох хэрэгтэй юм.Угаасаа хүн төрлөхтөний түүх бол их нүүдлийн түүх гэдэг нь тодорхой.Үүнээс улбаалан удамшлын гень нь арай илүү хөгжсөн бусдаас онцлог давуу чанарууд байгаа үгүйсгэхгүй адаглаад бүх зүйлтэй зохицох чадвар хар гүйлгээ ухаан сайтай гэдэг ч юм уу.Энэ талаас нь судалдаг нарийн шинжлэх ухаанууд төрөл төрлөөрөө цаашаа задраад явчихана.Батлах нэг зүйл байна.Нобелийн шагнал хүртсэн гадны нэг суутны тархи 1420 грамм байхад манай гудманд тэнэж яваа нэг тэнэгийн тархи 1480 грамм 60 граммаар илүү байх жишээний шинжлэх ухаан баталсан зүйл л дээ.Үүнээс дүгнэхэд бидэнд маш том оюуны өгөгдөхүүн байгаа юм.Илүү харж илүүг сэтгэж  хийх боломж байгаа хэрэг.Нэгэн цагт хүчирхэг явсан ард түмэн эргээд хүчрэгжинэ гэсэн түүхийн аксиом байдаг.Монголчууд оюуны засаглалаар дэлхийн дайдыг эзэлсэн улс үүнийг ч түүхийн шинжлэх ухаан бусад шинжлэх ухаанууд өдгөө гаргаж ирж хүлээн зөвшөөрч байна л даа.Эндээс дүгнэхэд бид зүгээр хий хоосон бахархаж бардамналгүй харин энэ боломж бололцоо оюуны хүчээ хийж бүтээхэд ашиглая монгол хүн бүр эх орондоо юм хийе бүтээе л гээд байгаа юм.Оюуны хүчээ үнэлэхгүй биеийн хүчийг хэт их үнэлж байна гэж манай элитүүдийн учирладаг үнэхээр үнэн.Энд нэг арав таван морь уралдуулж бөх барилдуулж хэдэн арван саяаар байлдаг байхад өнөөдөр шатрын дэлхийн аврагад оролцох гэсэн тамирчинд зардал дэмжлэг олдохгүй байх жишээтэй.Дэлхий монголыг оюунаар нь танина уу болохоос хэдэн морь уралдуулж бөх барилдуулдагаар нь хэн ч мэддэггүй л байхгүй юу.Адгуус малын зовлонгоор бах таваа хангаж түүгээрээ төр засгийн түшээд боловсрол соёлтой сэхээтнүүд нь бахархан бахаддаг нь өнөөгийн соёлт нийгэмд нэг их зохисон зүйл мөн үү үгүй юу тиймээ бодох л зүйл.Манай үндэсний спорт сурыг эс тооцвол морь бөх их спортын шаардлага шалгуурыг өнөөдөр хангасан уу.Хоёр нөхөр гарч ирээд яах гэж байгаа нь мэдэгдэхгүй хэсэг хэрж зогсоод баахан цаг авч авч нэг юм хаялцах.Их зан гаргаж пээдийгээд шүлсээ хаяаад зогсоод байвал чөлөөт бөхийн татаман дээрээс шууд хөөгдөнө биздээ.Хөөгдөхөөр барахгүй торгуулж эрхээ хасуулахдаа тулна.Манай бөхөд л гэхэд наад захын адаглаад зөвшөөрөгдсөн талбай энэ тэр байдаг билүү иймэрхүү асуудлаа дэлхий нийтийн спортын түвшинд гаргаж ирж менжменттэйгээр хөгжүүлмээр байна.Саяхныг хүртэл Японы сумо бөхийг хэн мэддэг байсан билээ гэтэл хэдэн монгол аавын хүүхдүүдийн буянаар дэлхий мэддэг үздэг хардаг болсон түүнийгээ япончууд бизнес болгож чадаж байна.Өнөөдөр тэдгээр залуучууд Давгадорж,Даваажаргал,Бямбадорж гээд залуус үндэсний бөхөөр барилдсан бол хэн ч биш л байх байсан жалга довны үзэлд баригдсаар хэн нь ч овойж товойлгүй тэгсгээ л байх байлаа.Энэчлэн урлаг спорт шинжлэх ухаан гэхчлэн дэлхий чихийг дэлдийлгэсэн олон тохиолдлууд байна.Бид Ч.Эрдэнэ,Мөнгөнтуул оюуны ухаанаараа дэлхийд нэрд гарсан өөр хэн байдаг юм энэ улсуудаа төдийлөн мэддэг дэмждэг билүү.Бодмоор байна.Энэ мэт олон асуудал байна.Түүх нийгэм шинжлэх ухаан, эдийн засаг төрийн бодлого, боловсрол хүний хөгжил,урлаг соёл, спорт гээд олон асуудлыг хөндмөөр бичиж хэлж ярьж барамгүй сэтгэл эмзэглүүлсэн чухал асуудлууд байна.Зүгээр энгийн бодлоо энгийн үгээр илэрхийлэхэд ийм байна надад.

Би эцэст нь хэлэхэд ингэж хүсэж бодож мөрөөдөж тэмүүлдэг.Өнөөдөр монгол залуучууд дэлхийд хүлээн зөвшөөрөгдсөн боловсролтой мэдлэг мэдээлэлтэй хийж бүтээж чаддаг байх хэрэгтэй.Тэгээд эх орноо хөгжүүлж улс шиг улс болгохсон.Монгол хүн өнөөдөр эс гэхэд хэдхэн жилийн дараа Нобель, Оскар хүртэж шинжлэх ухааны гайхам нээлтүүд хийж,урлаг соёлоороо гайхуулж дэлхийн тэргүүлэх гүрнүүдийн эгнээнд очих болно хэмээн боддог.Бид тэнд очих болно.Бидэнд тийм өгөгдөхүүн их хувь заяа буй.Гагцхүү тэнд хүрэхэд дан ганц эх оронч сэтгэлгээ бус.Их хувь заяа бүхий эх орныхоо жинхэнэ эзэн нь байж чадсан дэлхийн хэмжээнд сэтгэж чадсан хийж бүтээж чадсан бүтээгч сэтгэхүй  бүтээлч үг үйлдэл бүтээгч залуучууд монголыг монгол байлгаж чадна.Монголыг дэлхийд тод томруунаар гаргаж ирэх болно.Монгол улс мандан бадрах болно.

                                         Сайн үйлс дэлгэрэх болтугай.

                                         
                                         Мөнх тэнгэрийн таалал ивээг.

                                                                                                                                                       

                                                                                                           
                                                                                                Мөнх хас Н.Бэгтэр